عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Country Code
IR
Number
۱۰-۱۹۵۷۸
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
فارسی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
قصائد مصنوع و بدیعیات
General Material Designation
[نسخه خطی]
PHYSICAL DESCRIPTION
Dimensions
وزیری. ۱۶/۵*۲۶/۵سم. ۱۰۴گ. ۱۵س یا بیت.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
Text of Note
بسمله، سیراب‌ترین شکوفه گلشن سخندانی...
Text of Note
هزار گلشن رویت به دهر حسن نما/ غبار برزن کویت به مهر داده ضیا
NOTES PERTAINING TO PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC.
Text of Note
نویسنده از خود و سال نگارش نامی نبرده ولی از قرائن آشکار است که در اوائل نیمه دوم ق ۱۱ق.م. نگاشته شده است.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع خط:
تزئینات نسخه:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
Text of Note
نستعلیق خیلی خوب. (شامل قصاید مصنوع است).
Text of Note
فقط در آغاز قصیده سلمان ساوجی و قصیده تیمور حسینی هریک سرلوحی می‌باشد (گ ۵۱ و ۸۳) و گ ۱ و ۴ و ۱۸ و ۳۴ و ۳۷ دارای سرسوره‌هایی است که بر آنها نام قصیده و شاعر نگارش یافته و این عناوین به خط نویسنده اصل نسخه نیست و نویسنده چنان‌که تذکر داده شد بعضی را به غلط نگاشته است.
Text of Note
همه برگ‌ها با طلا جدول‌کشی شده و ابیات قطعه‌ها و رباعیات و غزل‌های مستخرجه از قصائد با شنگرف و رنگ‌های گوناگون نگارش یافته است.
Text of Note
بخارائی.
Text of Note
تیماجی ضربی.
NOTE RELATING TO THE COPY IN HAND
1
3
Text of Note
روی برگی که پیش از نسخه ننوشته موجود است به نام «شرح قصائد خواجه سلمان ساوجی و مولانا اهلی» معرفی شده و چنان‌که گفتیم این نویسنده نیز به خطا رفته و شرح نیست و خود قصائد است و معمائی به نظم به خط همین نویسنده نیز در اینجا است.
Text of Note
برگ ۵۸ و ۵۹ جا‌به‌جا گذارده شده و بنابر شماره‌ای که بر برگ‌ها پیش از این گذارده شده، میان برگ ۷۴ و ۷۵ کنونی دو برگ بوده و اینک نیست و گذشته از این موافق همان شماره‌ها سی و یک (۳۱) برگ هم در آغاز نسخه بوده و اینک نیست و نسخه هم با همین نقص وارد این کتابخانه گردیده است.
ORIGINAL VERSION NOTE
Text of Note
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۶۲۴-۱۶۲۶.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
در این مجموعه چند قصیده مصنوع و چند بدیعیه است که به ترتیب در اینجا یاد می‌شود:
Text of Note
۱. قصیده مصنوع حافظ علی بن نور که در مدح شاه اسماعیل اول صفوی است، مقدمه نثری و قطعه‌هایی که از توشیح و حشو مضارع اولی و آخری و حشو مضارع مستخرجات قصیده حاصل می‌گردد و در مدح این پادشاه می‌باشد پیش از قصیده گذارده شده (برگ ۱-۱۸).
Text of Note
۲. قصیده حافظ علی بن نور در صنایع بدیعیه که آن را به نام «ممتاز البدایع» نامیده و نیز مقدمه‌ای به نثر دارد (برگ ۱۸-۳۱). وی این بدیعیه را به نام حسین میرزا گورکان در ۱۸۰بیت و در مدت یک‌سال (۹۰۸-۹۰۹ق.) به انجام رسانیده.
Text of Note
آغاز: بهترین صنعتی که موشح به ترصیع جواهر ابداع...
Text of Note
ای ز دادت نموده جور فرار/ بی مرادت نبوده دور به کار
Text of Note
۳. قطعه‌ای است مصنوع دارای مقدمه نثری و ۱۵بیت که ظاهرا در وصف شیخ مجدالدین نام انشاء شده و نام شاعر آن در مقدمه و خود قطعه نیست و شاید که از صاحب قصیده پیشین باشد (برگ ۳۲-۳۳).
Text of Note
آغاز: بعد از ادای ثنای واجب الوجود...
Text of Note
حمیده خلق ایانیک سیرتی کامروز/ به حشمت تو کسی نیست در جمیع دیار
Text of Note
۴. قصیده مصنوع دیگری است که حافظ علی بن نور در مدح سلطان حسین گورکان انشاء نموده و مقدمه‌ای به نثر در آغاز آن نوشته و نیز قطعات مستخرجه از قصیده را خود شاعر پس از مقدمه و پیش از قصیده گذارده است (برگ ۳۴-۵۰).
Text of Note
۵. قصیده مصنوعه سلمان ساوجی است که در وصف غیاث‌الدین محمد وزیر انشاء نموده و دارای مقدمه مختصری به نثر می‌باشد و قطعات مستخرجه از قصیده در آخر است (برگ ۵۱-۶۲).
Text of Note
۶. قصیده مصنوع فصیح‌الدین رویی (در عنوان قصیده مولف بدین نسبت معرفی شده و ظاهرا مراد فصیح‌الدین خوافی است) و قطعه‌های مستخرجه از قصیده در آخر است (برگ ۶۳-۷۴).
Text of Note
۷. قصیده «بدایع الاسحار فی صنایع الاشعار» جمال‌الدین قوامی مطرزی (برگ ۷۵-۸۲).
Text of Note
۸. قصیده مصنوع تیمور حسینی از شعرای ق ۱۱ق. که در مدح شاه صفی صفوی (۱۰۳۸-۱۰۵۲ق.) انشاء نموده و مقدمه‌ای به نثر نیز بر آن نگاشته، نویسنده‌ای به غلط نام سراینده قصیده را در میان سرلوح آملی شیرازی نوشته است.
Text of Note
توضیحاتی درباره قصائد مصنوع و بدیعیات:
Text of Note
سید ذوالفقار شیروانی که از شعرای ق ۶ق. و معاصر خاقانی و جمال‌الدین بن عبدالرزاق و کمال اسمعیل بوده قصیده‌ای مشتمل بر صنایع بدیعیه و عروضیه و توشیحات و دوائر و دیگر صنایع که قطعات و ابیات بسیاری از ترکیبات حروف و کلمات مصارع آن به دست می‌آید: در مدح صدر سعید الماستری انشاء نموده و بنا به گفته مولف تذکره الشعراء هفت خروار ابریشم جایزه گرفته است.
Text of Note
نگارنده تاکنون کسی را مقدم بر این شاعر در انشاء چنین قصیده‌ای نیافته و حافظ علی بن نور در مقدمه قصیده خویش که به نام سلطان حسین انشاء نموده صریحا گفته که سید ذوالفقار مخترع این‌گونه قصیده است و در تذکره الشعراء گوید:
Text of Note
«از قصیده مصنوع سید بعضی نوشته خواهد شد تا نموداری باشد:
Text of Note
چمن شد از گل صد برگ تازه دلبروار/ بهار یافت بهاری ز باد در گلزار
Text of Note
نهال چو قد دلبر چمان شود در رقص/ لسان فاخته چون بیدلان بنالد زار
Text of Note
ارم ز روی تناسخ ببوستان آید/ خزان خزان چو در آید بباغ باد بهار
Text of Note
و از هر سه بیت این قصیده بیتی اخراج می‌شود بدین نسق در بحور مختلفه:
Text of Note
گل صد برگ دلبروار چون در بوستان آید/ بهاری باد در گلزار چون بیدل خزان آید»
Text of Note
پس از سید ذوالفقار، جمال‌الدین سلمان بن محمد ساوجی (۶۹۲-۷۷۹ق.) که شرح حال وی در ضمن معرفی نسخه ش ۹۰۷ نگارش یافت و چند اثر و مولفه او را در این فهرست نام برده‌ایم، به تقلید سید قصیده‌ای که شامل صنایع بیشتری از قصیده اولی می‌باشد در مدح خواجه غیاث‌الدین محمد صاحب دیوان انشاء نموده و خود وی در دیباچه آن چنین گوید:
Text of Note
«اما بعد این قصیده‌ایست مشتمل بر صنایع و بدایع و بیان اصول بحور و مزاحفات و منشعبات آن چنان‌که شصت و چهار بحر و قریب صد و بیست صنعت و دوائر سته که اوزان شانزده‌گانه و تفکیک بحور از آن معلوم گردد در آن مندرج است. موشح به قطعه چند مصنوع که بیمن دولت». و نخستین بیت قصیده سلمان:
Text of Note
صفات صفوت رویت بریخت آب بهار/ هوای جنت کویت ببیخت مشک تتار
Text of Note
پس از سلمان ساوجی حافظ علی بن نور عیشی تخلص که از شعرای ق ۹ و ۱۰ق. بوده و بنا به گفته سام میرزا در سا اصل وی از غوریان هرات است دوبار این قصیده را تقلید نموده، بار نخستین بنابر تصریح در مقدمه آن که نسخه حاضر دارای آن است به فرمان سلطان حسین میرزا (بایقرا) انجام یافته و مزایای چندی بر قصیده پیشین دارد و بنابر تصریح در آخر آن:
Text of Note
تاریخ سال و مدت نظمش چو عقل جست/ گفتم جواب او که بیک سال شد تمام = ۹۰۸
Text of Note
یک سال وقت صرف انشاء آن نموده و در ۹۰۸ق. خاتمه یافته است.
Text of Note
آغاز مقدمه: ترصیع جواهر محامدی که مطلع قصیده مصنوعات بدان زینت پذیرد حمد و سپاس متکلمی است...
Text of Note
آغاز قصیده:
Text of Note
حریم حرمت کوی تو جنت ابرار/ شمیم نکهت موی تو راحت احرار
Text of Note
و پس از این حافظ علی بن نور نیز قصیده‌ای به همین طرز با صنایعی افزون از قصیده پیشین خویش در مدح شاه اسمعیل صفوی انشاء نموده و در مقدمه نثری آن بر خلاف سیره نویسندگان از نعم ولی نعمت گذشته خویش سلطان حسین میرزا سپاسگزاری نموده و تاریخ انشاء آن ورود شاه اسماعیل به خراسان می‌باشد.
Text of Note
آغاز مقدمه: نظم لالی قصائد حمد و سپاس و عقد جواهر فرائد محمدت بیقیاس صانعی را سزد که...
Text of Note
آغاز قصیده:
Text of Note
شراب شربت ذوقت شفاست ای دلدار/ عذاب محنت شوقت بلاست بی مقدار
Text of Note
آخرین قصیده صنعتی که در این نسخه می‌باشد قصیده تیمور حسینی از شعرای معاصر شاه صفی (۱۰۳۸-۱۰۵۲ق.) صفوی است و چنان‌که در دیباچه آن تصریح نموده انشاء آن در هنگام جنگ با روم و انجام آن در هنگام فتح قلعه ایروان بوده است و نیز خود وی در معرفی از این قصیده گوید:
Text of Note
«مشتمل است بر یکصد و شصت و دو بیت و قریب یکصد و سی بیت از او مشتق می‌شود. متناول بر اصول بحور و منشعبات و مزاحفات از مطبوع و نامطبوع که مخصوص شعراء عرب است و دوائر سته که مخرج اوزان نوزده‌گانه است و تفکیک بحور و اوزان مختلف و تعاریف اقسام قوافی صحیح و سقیم و ذکر صحت ایطاء جلی در بعضی مواد و حدود محسنات از صنایع بدیع و بیان که به رساله فارسی که اختلاف کثیره داشت ملتفت نشده بدان عمل شده و قریب چهل صنعت از صنایع بدیع با چند بحر و لقب قافیه مزید قصیده مولانا مذکور (مراد اهلی شیرازی است) و بعضی از صنایع که تکرار در آن قصیده واقع شده بود التفات ننموده متوجه صنایع غریبه شد».
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۱۱۳۰
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Date of Transaction
20121016
MF
87856
a
Y
