عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
شماره کتابشناسی ملی
کد کشور
IR
شماره
۱۰-۱۹۵۷۸
زبان اثر
زبان متن نوشتاري يا گفتاري و مانند آن
فارسی
عنوان و نام پديدآور
عنوان اصلي
قصائد مصنوع و بدیعیات
نام عام مواد
[نسخه خطی]
مشخصات ظاهری
ابعاد
وزیری. ۱۶/۵*۲۶/۵سم. ۱۰۴گ. ۱۵س یا بیت.
یادداشتهای کلی مربوط به اطلاعات توصیفی
آغاز، انجام، انجامه
1
متن يادداشت
بسمله، سیراب‌ترین شکوفه گلشن سخندانی...
متن يادداشت
هزار گلشن رویت به دهر حسن نما/ غبار برزن کویت به مهر داده ضیا
یادداشتهای مربوط به نشر، بخش و غیره
متن يادداشت
نویسنده از خود و سال نگارش نامی نبرده ولی از قرائن آشکار است که در اوائل نیمه دوم ق ۱۱ق.م. نگاشته شده است.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر
مشخصات ظاهری
نوع خط:
مشخصات ظاهری
تزئینات نسخه:
مشخصات ظاهری
نوع کاغذ:
مشخصات ظاهری
تزئینات جلد:
متن يادداشت
نستعلیق خیلی خوب. (شامل قصاید مصنوع است).
متن يادداشت
فقط در آغاز قصیده سلمان ساوجی و قصیده تیمور حسینی هریک سرلوحی می‌باشد (گ ۵۱ و ۸۳) و گ ۱ و ۴ و ۱۸ و ۳۴ و ۳۷ دارای سرسوره‌هایی است که بر آنها نام قصیده و شاعر نگارش یافته و این عناوین به خط نویسنده اصل نسخه نیست و نویسنده چنان‌که تذکر داده شد بعضی را به غلط نگاشته است.
متن يادداشت
همه برگ‌ها با طلا جدول‌کشی شده و ابیات قطعه‌ها و رباعیات و غزل‌های مستخرجه از قصائد با شنگرف و رنگ‌های گوناگون نگارش یافته است.
متن يادداشت
بخارائی.
متن يادداشت
تیماجی ضربی.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود
خصوصیات نسخه موجود
1
خصوصیات نسخه موجود
3
متن يادداشت
روی برگی که پیش از نسخه ننوشته موجود است به نام «شرح قصائد خواجه سلمان ساوجی و مولانا اهلی» معرفی شده و چنان‌که گفتیم این نویسنده نیز به خطا رفته و شرح نیست و خود قصائد است و معمائی به نظم به خط همین نویسنده نیز در اینجا است.
متن يادداشت
برگ ۵۸ و ۵۹ جا‌به‌جا گذارده شده و بنابر شماره‌ای که بر برگ‌ها پیش از این گذارده شده، میان برگ ۷۴ و ۷۵ کنونی دو برگ بوده و اینک نیست و گذشته از این موافق همان شماره‌ها سی و یک (۳۱) برگ هم در آغاز نسخه بوده و اینک نیست و نسخه هم با همین نقص وارد این کتابخانه گردیده است.
یادداشت های مربوط به نسخه اصلی
متن يادداشت
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۶۲۴-۱۶۲۶.
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده
متن يادداشت
در این مجموعه چند قصیده مصنوع و چند بدیعیه است که به ترتیب در اینجا یاد می‌شود:
متن يادداشت
۱. قصیده مصنوع حافظ علی بن نور که در مدح شاه اسماعیل اول صفوی است، مقدمه نثری و قطعه‌هایی که از توشیح و حشو مضارع اولی و آخری و حشو مضارع مستخرجات قصیده حاصل می‌گردد و در مدح این پادشاه می‌باشد پیش از قصیده گذارده شده (برگ ۱-۱۸).
متن يادداشت
۲. قصیده حافظ علی بن نور در صنایع بدیعیه که آن را به نام «ممتاز البدایع» نامیده و نیز مقدمه‌ای به نثر دارد (برگ ۱۸-۳۱). وی این بدیعیه را به نام حسین میرزا گورکان در ۱۸۰بیت و در مدت یک‌سال (۹۰۸-۹۰۹ق.) به انجام رسانیده.
متن يادداشت
آغاز: بهترین صنعتی که موشح به ترصیع جواهر ابداع...
متن يادداشت
ای ز دادت نموده جور فرار/ بی مرادت نبوده دور به کار
متن يادداشت
۳. قطعه‌ای است مصنوع دارای مقدمه نثری و ۱۵بیت که ظاهرا در وصف شیخ مجدالدین نام انشاء شده و نام شاعر آن در مقدمه و خود قطعه نیست و شاید که از صاحب قصیده پیشین باشد (برگ ۳۲-۳۳).
متن يادداشت
آغاز: بعد از ادای ثنای واجب الوجود...
متن يادداشت
حمیده خلق ایانیک سیرتی کامروز/ به حشمت تو کسی نیست در جمیع دیار
متن يادداشت
۴. قصیده مصنوع دیگری است که حافظ علی بن نور در مدح سلطان حسین گورکان انشاء نموده و مقدمه‌ای به نثر در آغاز آن نوشته و نیز قطعات مستخرجه از قصیده را خود شاعر پس از مقدمه و پیش از قصیده گذارده است (برگ ۳۴-۵۰).
متن يادداشت
۵. قصیده مصنوعه سلمان ساوجی است که در وصف غیاث‌الدین محمد وزیر انشاء نموده و دارای مقدمه مختصری به نثر می‌باشد و قطعات مستخرجه از قصیده در آخر است (برگ ۵۱-۶۲).
متن يادداشت
۶. قصیده مصنوع فصیح‌الدین رویی (در عنوان قصیده مولف بدین نسبت معرفی شده و ظاهرا مراد فصیح‌الدین خوافی است) و قطعه‌های مستخرجه از قصیده در آخر است (برگ ۶۳-۷۴).
متن يادداشت
۷. قصیده «بدایع الاسحار فی صنایع الاشعار» جمال‌الدین قوامی مطرزی (برگ ۷۵-۸۲).
متن يادداشت
۸. قصیده مصنوع تیمور حسینی از شعرای ق ۱۱ق. که در مدح شاه صفی صفوی (۱۰۳۸-۱۰۵۲ق.) انشاء نموده و مقدمه‌ای به نثر نیز بر آن نگاشته، نویسنده‌ای به غلط نام سراینده قصیده را در میان سرلوح آملی شیرازی نوشته است.
متن يادداشت
توضیحاتی درباره قصائد مصنوع و بدیعیات:
متن يادداشت
سید ذوالفقار شیروانی که از شعرای ق ۶ق. و معاصر خاقانی و جمال‌الدین بن عبدالرزاق و کمال اسمعیل بوده قصیده‌ای مشتمل بر صنایع بدیعیه و عروضیه و توشیحات و دوائر و دیگر صنایع که قطعات و ابیات بسیاری از ترکیبات حروف و کلمات مصارع آن به دست می‌آید: در مدح صدر سعید الماستری انشاء نموده و بنا به گفته مولف تذکره الشعراء هفت خروار ابریشم جایزه گرفته است.
متن يادداشت
نگارنده تاکنون کسی را مقدم بر این شاعر در انشاء چنین قصیده‌ای نیافته و حافظ علی بن نور در مقدمه قصیده خویش که به نام سلطان حسین انشاء نموده صریحا گفته که سید ذوالفقار مخترع این‌گونه قصیده است و در تذکره الشعراء گوید:
متن يادداشت
«از قصیده مصنوع سید بعضی نوشته خواهد شد تا نموداری باشد:
متن يادداشت
چمن شد از گل صد برگ تازه دلبروار/ بهار یافت بهاری ز باد در گلزار
متن يادداشت
نهال چو قد دلبر چمان شود در رقص/ لسان فاخته چون بیدلان بنالد زار
متن يادداشت
ارم ز روی تناسخ ببوستان آید/ خزان خزان چو در آید بباغ باد بهار
متن يادداشت
و از هر سه بیت این قصیده بیتی اخراج می‌شود بدین نسق در بحور مختلفه:
متن يادداشت
گل صد برگ دلبروار چون در بوستان آید/ بهاری باد در گلزار چون بیدل خزان آید»
متن يادداشت
پس از سید ذوالفقار، جمال‌الدین سلمان بن محمد ساوجی (۶۹۲-۷۷۹ق.) که شرح حال وی در ضمن معرفی نسخه ش ۹۰۷ نگارش یافت و چند اثر و مولفه او را در این فهرست نام برده‌ایم، به تقلید سید قصیده‌ای که شامل صنایع بیشتری از قصیده اولی می‌باشد در مدح خواجه غیاث‌الدین محمد صاحب دیوان انشاء نموده و خود وی در دیباچه آن چنین گوید:
متن يادداشت
«اما بعد این قصیده‌ایست مشتمل بر صنایع و بدایع و بیان اصول بحور و مزاحفات و منشعبات آن چنان‌که شصت و چهار بحر و قریب صد و بیست صنعت و دوائر سته که اوزان شانزده‌گانه و تفکیک بحور از آن معلوم گردد در آن مندرج است. موشح به قطعه چند مصنوع که بیمن دولت». و نخستین بیت قصیده سلمان:
متن يادداشت
صفات صفوت رویت بریخت آب بهار/ هوای جنت کویت ببیخت مشک تتار
متن يادداشت
پس از سلمان ساوجی حافظ علی بن نور عیشی تخلص که از شعرای ق ۹ و ۱۰ق. بوده و بنا به گفته سام میرزا در سا اصل وی از غوریان هرات است دوبار این قصیده را تقلید نموده، بار نخستین بنابر تصریح در مقدمه آن که نسخه حاضر دارای آن است به فرمان سلطان حسین میرزا (بایقرا) انجام یافته و مزایای چندی بر قصیده پیشین دارد و بنابر تصریح در آخر آن:
متن يادداشت
تاریخ سال و مدت نظمش چو عقل جست/ گفتم جواب او که بیک سال شد تمام = ۹۰۸
متن يادداشت
یک سال وقت صرف انشاء آن نموده و در ۹۰۸ق. خاتمه یافته است.
متن يادداشت
آغاز مقدمه: ترصیع جواهر محامدی که مطلع قصیده مصنوعات بدان زینت پذیرد حمد و سپاس متکلمی است...
متن يادداشت
آغاز قصیده:
متن يادداشت
حریم حرمت کوی تو جنت ابرار/ شمیم نکهت موی تو راحت احرار
متن يادداشت
و پس از این حافظ علی بن نور نیز قصیده‌ای به همین طرز با صنایعی افزون از قصیده پیشین خویش در مدح شاه اسمعیل صفوی انشاء نموده و در مقدمه نثری آن بر خلاف سیره نویسندگان از نعم ولی نعمت گذشته خویش سلطان حسین میرزا سپاسگزاری نموده و تاریخ انشاء آن ورود شاه اسماعیل به خراسان می‌باشد.
متن يادداشت
آغاز مقدمه: نظم لالی قصائد حمد و سپاس و عقد جواهر فرائد محمدت بیقیاس صانعی را سزد که...
متن يادداشت
آغاز قصیده:
متن يادداشت
شراب شربت ذوقت شفاست ای دلدار/ عذاب محنت شوقت بلاست بی مقدار
متن يادداشت
آخرین قصیده صنعتی که در این نسخه می‌باشد قصیده تیمور حسینی از شعرای معاصر شاه صفی (۱۰۳۸-۱۰۵۲ق.) صفوی است و چنان‌که در دیباچه آن تصریح نموده انشاء آن در هنگام جنگ با روم و انجام آن در هنگام فتح قلعه ایروان بوده است و نیز خود وی در معرفی از این قصیده گوید:
متن يادداشت
«مشتمل است بر یکصد و شصت و دو بیت و قریب یکصد و سی بیت از او مشتق می‌شود. متناول بر اصول بحور و منشعبات و مزاحفات از مطبوع و نامطبوع که مخصوص شعراء عرب است و دوائر سته که مخرج اوزان نوزده‌گانه است و تفکیک بحور و اوزان مختلف و تعاریف اقسام قوافی صحیح و سقیم و ذکر صحت ایطاء جلی در بعضی مواد و حدود محسنات از صنایع بدیع و بیان که به رساله فارسی که اختلاف کثیره داشت ملتفت نشده بدان عمل شده و قریب چهل صنعت از صنایع بدیع با چند بحر و لقب قافیه مزید قصیده مولانا مذکور (مراد اهلی شیرازی است) و بعضی از صنایع که تکرار در آن قصیده واقع شده بود التفات ننموده متوجه صنایع غریبه شد».
سایر رده بندی ها
شماره رده
۱۱۳۰
مبدا اصلی
کشور
ایران
سازمان
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
تاريخ عمليات
20121016
اطلاعات رکورد کتابشناسی
نوع ماده
MF
کد کاربرگه
87856
اطلاعات دسترسی رکورد
سطح دسترسي
a
تكميل شده
Y
