آغاز موجود: به خدمت آورد پادشاه حقیقت پرسید سقا ابتدا تا انتها به عرض رسانید و آن بیمروت همان به سقا دعوی ده اشرفی و انگشتر داشت.
انجام موجود: دید که سری برهنه کرده چیزی مینویسد از عقبش درآمد و سرش را به دندان گرفت. میر گفت هنوز از مغز خر خوردن سیر نشدهای.
مقدمه مولف از آغاز نسخه افتاده اما چند جا او به احوال خود اشاره کرده که اکثر آنها هم مربوط به سفرش به هند است: «محمدحسین پسر کوچک خواجه مذکور (خواجه درویش محمد کلانتر حومه شیراز) به هند آمده نوکر خان زمان شد. خان را پادشاه لشکر عظیمی همراه داده به جنگ دکنی و تاخت ولایت بیجاپور مقرر فرمود. راقم این حروف که در سلک منصبداران و بندگان درگاه خلایق پناه منسلک است از همراهان خان مشارالیه بود. چون از بیجابور لشکر دکنی آمد و به حوالی عساکر پادشاهی رسید» (ص ۳۵۳-۳۵۴) و «دیگر راقم این حروف در سفر هندوستان از بنارس به اکبرآباد میآمد و در اثنای راه به سرایی رسید» (ص ۳۹۶).
مولف مدتی نیز در شیراز میزیسته است (ص ۲۰۶).
وی اشعار زیادی هم از خود نقل کرده است.
نوع خط:
تزئینات متن:
تزئینات نسخه:
رکابه نویسی:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق.
عناوین و نشانیها شنگرف.
معمولا بر فراز کلمات آغازین هر حکایت خط شنگرف رنگی کشیده شده است.
بین پارههای اشعار سه نقطه مثلثی شنگرف.
دارد.
حنایی آهار مهره.
میشن قهوهای. قطر: ۳/۱.
1
2
3
آغاز نسخه ۳ برگ معرفی کتاب از باستانیراد.
جزوها ۸ برگی.
آثار سطرانداری در بعضی از برگها باقیمانده است (با مسطر).
در حاشیه صفحات هم یادداشتهای مطالعه او بسیار نوشته شده است.
نشان صحاف در گوشه بالای سمت راست ورق وسط هر جزو (به صورت خط کوچک مورب و مشکی).
1
خریداری از حسینعلی باستانیراد در مهر ۱۳۴۸ش.
این عناوین در این نسخه دیده میشود:
فصل دویم: در بیان بعضی از حکایات فرج بعد از شدت (ص ۳۹).
فصل سیوم: در بیان حکایات متفرقه که از هر کتاب انتخاب نموده و از هر کس شنیده و ذکر هر کدام از آن مشتمل است بر یک گونه فایده و نصیحت و تجربه و از بعضی حکایات آن طبیعت را انتعاش و شکفتگی حاصل آید و لحظهای به مطالعه آن فرحی دست دهد (ص ۹۷)
فصل چهارم: در بیان فراست و لطایف قاضیان و فقیهان و واعظان و تدبیرات پسندیده معبران و احکام برگزیده منجمان و بعضی از لطایف و ظرایف به رتبه مشایخ و طبیبان و شاعران (ص ۱۶۸).
شامل این بخشها:
- ذکر فراست حکما و اطبا و لطایف و ظرایف ایشان (ص ۱۸۱).
- مذکور تعبیرات معبران (ص ۱۹۲).
- مذکور لطایف و ظرایف شعرا و سخنان بدیهه ایشان (ص ۲۰۱).
- مذکور لطایف عارفان (ص ۲۰۸).
فصل پنجم: در احکام عجیبه از علم غریبه شانهبینان (ص ۲۰۹).
فصل ششم: در بیان سخنان با رتبه دیوانگان و ذکر فراست و شعور طفلان دانشمند سرشت و حرفهای غلامان و ظرایف و لطایف هر کدام از ایشان (ص ۲۲۳). شامل:
- ذکر سخنان اطفال صاحب شعور و لطایف ایشان (ص ۲۳۰).
- مذکور لطایف و ظرایف غلامان و سخنان به موقع ایشان (ص ۲۳۹).
فصل هفتم: در حکایات زنانه عاقله و سخنهای به موقع بامزه و لطایف خاطر خواه ایشان و ذکر مکر و فریب ناقص عقلان آن طایفه و ظرایف آنها (ص ۲۴۳).
فصل هشتم: در نقل سخنان مدعیان نبوت و گفتار ابلهان و حرفهای سادهلوحان و کارهای دزدان و مهمانی بخیلان و طمع گدایان و هزل و ظرافت هر کدام از ایشان (ص ۳۳۵). شامل:
- مذکور سخنان مدعیان نبوت (ص ۳۷۶).
- بیان کارهای دزدان و ظرافت ایشان (ص ۳۷۹).
- ذکر مهمانی بخیلان و طمع گدایان و ظرافتهای ایشان (ص ۴۰۳).
فصل نهم: در ذکر سخنان کران و کوران و عوران و احولان و لطایف آنها و بعضی از ظرافتهای هر کس (ص ۴۲۰). شامل:
- مذکور احولان و عوران (ص ۴۲۴).
- بیان لطایف و ظرایف هر کس (ص ۴۲۵).
علاوه بر عناوین بالا بنا بر فهرست باستانی راد (در آغاز نسخه) این حکایات نیز راجع به سلاطین صفوی و شعرای معاصر و امرا و بزرگان ایران در کتاب درج شده است:
۱. حکایت سوداگر اصفهانی و زن عیار و یارانش و تدبیر شاه عباس در یافتن جواهرات بازرگان (ص ۸).
۲. حکایت مرد جواهری و دزدیدن رفقا ازو و تدبیر شاه عباس در یافتن دزدان (ص ۱۳).
۳. حکایت حاکم کاشان و شکایت نداف (ص ۳۲).
۴. حکایت سپاهی که از خراسان به تبریز میرفت (ص ۱۲۸).
۵. سیاست شاه عباس قاضی غلامعلی اصفهانی و پسرش نورا را به جهت رشوه گرفتن (ص ۱۷۵).
۶. حکایت شاه طهماسب و قاضیزاده کرهرود (ص ۱۷۳).
۷. حکایت شاه صفی و حکم محمود شانهبین خراسانی در شکست عثمانیان در ایروان و انتحار سرعسکر (ص ۲۲۰).
۸. عیاشیهای شاه عباس و لطیفهگوئی شاه با محبوبه و مطرب خاص خود لاله خاتون (ص ۳۲۲).
۹. شاه عباس و گل عنایت مسخره دربار (ص ۲۸۸).
۱۰. راجع به دزدانی که در اردوی عثمانیها بوده و اسب سربازان را کشته و برای شاه عباس جاسوسی میکردهاند (ص ۳۸۸).
۱۱. راجع به صوفیان عراق و ستایش شیخ صفی در مجالس و حلقه ذکر و اوراد خود و خلیفه آنان (ص ۳۲۴).
۱۲. راجع به صفی قلی خان پسر امام قلی والی فارس (ص ۲۳۴).
۱۳. حکایت فصل گل کاشان و روزهای شنبه و میر قدرت شاعر کاشی (ص ۲۳۹).
۱۴. حکایت ملک طیفور در کاشان (ص ۲۸۸).
۱۵. حکایت غنی تفرشی (ص ۲۸۹).
۱۶. لطیفهای چند از حکیم شفایی اصفهانی (ص ۱۸۴، ۲۰۳، ۳۲۰).
۱۷. حکایت غیاثای حلوائی و نظامای مگس شیرازی (ص ۴۲۵).
۱۸. حکایت ملا حاتم شاعر کاشی و حالات او (ص ۲۰۲).
۱۹. حکایت معزی قهستانی (ص ۲۰۴).
۲۰. ملا محمد صوفی (ص ۲۰۶).
۲۱. ملا فریبی و خود مولف (ص ۲۰۶).
۲۲. شاعر کور اعمی تخلص قمی (ص ۴۲۴).
۲۳. شاعر درویش دهکی و ادعای پیغمبری او (ص ۲۰۲).
۲۴. شاعر مظفر هروی و ملک حسین کرت (ص ۲۰۶).
۲۵. شاعر شمس دده و کارهای او در هند و شعرش (ص ۲۹۰).
۲۶. محبوبه شاعره شیرازی نهانی تخلص و شعر او (ص ۲۴۶).
۲۷. راجع به میر شمس هروی (ص ۲۳۵).
۲۸. راجع به معزالملک اردستانی و طراریها و کارهای عجیب او (ص ۱۲۱، ۱۲۵، ۱۲۷).
۲۹. راجع به حاجی اسد بیگ تبریزی خالوی امامقلی خان والی فارس و حالات او (ص ۳۴۶).
۳۰. راجع به داود خان برادر امامقلی خان (ص ۳۵۰).
۳۱. راجع به الهویردی خان والی فارس (ص ۳۵۱).
۳۲. راجع به خواجه درویش محمد کلانتر حومه شیراز و کارهای احمقانه او (ص ۳۵۲).
۳۳. حالات میر ابو محامد شیرازی و سادهلوحیهای او (ص ۳۴۹).
۳۴. حالات شاه خلیلالله یزدی و کارهای عجیب و رفتارهای او (ص ۳۶۱ - ۳۶۶).
۳۵. بهرام بیگ پسر سلطانعلی بیگ اردوبادی و نوکر شدن او نزد امامقلیخان در شیراز و داروغگی خنج (ص ۳۷۵).
۳۶. طراریهای کمال رنگریز اصفهانی (ص ۳۹۸).
۳۷. شاه حسین بیگی و طراریها و دزدیها و کارهایی که در گرمسیرات فارس کرده (ص ۴۰۰).
۳۸. حالات مردم فارساین قزوین (ص ۳۹۱).
۳۹. سفر آقا تقی همدانی به هند و نوکر شدن او نزد مولف و حالات او (ص ۳۷۴).
۴۰. راجع به اسکندر لودی و حالات او (ص ۵۷).
۴۱. راجع به ملک عنبر غلام نظامشاه دکنی والی دولتآباد و فطانت او (ص ۳۳).
۴۲. راجع به نظامشاه والی دکن (ص ۳۶).
۴۳. راجع به سید مبارک حاکم حویزه (ص ۹۸).
۴۴. راجع به مقرب خان و اکبر شاه (ص ۱۸۱، ۱۸۷).
۴۵. راجع به یوسف شاه کشمیری (ص ۲۱۰).
۴۶. راجع به بیرام خان ترکمان ملقب به خانخانان (ص ۱۷۳).
۴۷. راجع به کردیسم بن ابراهیم کردی (ص ۶۰).
۴۸. راجع به قاضی محمد هروی و لطائف او (ص ۱۷۴).
۴۹. راجع به بشیر بریان پز شیرازی و کارهای طرارانه او (ص ۴۳۲).
۵۰. راجع به میر نورالله و محمدباقر منشی شیرازی (ص ۴۳۵).
۵۱. راجع به شیخ فیضی و عرفی شیرازی (ص ۲۰۷).
۵۲. راجع به شیخ فیضی و پسر خان عالم (ص ۲۰۷).
۵۳. راجع به حسن خان بیگ عمری صاحب صوبه کابل (ص ۲۱۶).
۵۴. راجع به خاف و مردم آن جا (ص ۲۱۴).
۵۵. راجع به یکی از اعزه قزوین که در هند به مرتبه امارت رسید و کارهای او و سخنانش (ص ۳۴۲).
۵۶. راجع به ذوالفقار خان ایلچی شاه عباس و مکالمه و جواب خردمندانه او به خواندگار روم (ص ۲۸۸).
۵۷. راجع به گلپری فاحشه اصفهانی (ص ۳۲۸).
۵۸. راجع به شاجی فاحشه هندی (ص ۳۳۰).
۵۹. راجع به غوریها و حماقت و ابلهی آنان (ص ۳۴۷).
۶۰. راجع به شاه طاهر ادکنی و اخلاق و رفتار بزرگوارانه و افتخارآمیز او در هند (ص ۲۸۹).
۶۱. راجع به ریش تراشیدن اکبر شاه هندی و ابوالقاسم بیگ (ص ۳۵۸).
۶۲. آمدن حاجی وقاس از ماوراءالنهر به هند و خدمت آصف خان پسر اعتمادالدوله (ص ۳۷۴).
۶۳. مسافرت مولف از بنارس به اکبرآباد و وقایع او (ص ۳۹۶).
۶۴. راجع به گرانی و قدر اسب در ملک دکن و عادلشاه والی بیجاپور و حکایاتی در این مورد (ص ۴۰۱).
۶۵. حکایات متعدد درباره چند تن از معاریف شانهبینی و مهره آنان که کارهای آنها را آنچه خود شاهد بوده و یا شنیده آورده (ص ۲۰۹).
۶۶. حکایت میرزا میران شاه ابن امیر تیمور و محمد شیرین مغربی و کمال مجید (ص ۲۰۵).
ماخذ فهرست: جلد ۱/۲۹، صفحه ۵۴۴-۵۴۷.
مجموعه داستانها و اشعار و حکایات مختلف است که از لحاظ تاریخ اجتماعی و مردمشناسی دوره صفوی اهمیت دارد.