(بسمله) الحمدلله الذی رفع سماء العقل الهادی الی اصول الرای و فروع النقل ... و بعد فانی مهد الیک و هاد ایاک من المنطق الی اصول منقحا فصولها من (ن ل: عن) فضول فان اخذت الفطانه بیدک سهل علیک السبیل الی البسط و التحقیق و البحث و التفصیل ... .
... و بعد مراعات ما ذکرناه سهل التحرز عن الاغالیط و لولا القصور و عدم التمییز لماتت للمغالطه صناعه بل هی صناعه کاذبه ینتفع بالعرض بان صاحبها لا یغلطه و لا یغالط و یقدر ان یغالط المغالط و العصمه من الله فی کل الامور و من لم یجعل الله له نورافماله من نور الله فی کل الامور و من لم یجعل الله له نورا فماله من نور.
این نسخه از اصول الاصفیه تاریخ کتابت ندارد ولی قبل از نسخه ۲/ ۱۷۰۹ نوشته شده و کتابت آن حدود قرن ۱۲ ق. است منتهی خط رساله سوم (اشتراک وجود) تازهتر است.
بالای نسخه با قلم قرمز به خط ثلث نوشته شده «رساله موجزه موسومه بالتنقیح فی المنطق لصدر المتالهین» عنوانهای اشراق و لمعه با قلم قرمز نوشته شده.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نسخ تحریری.
اصفهانی آهار مهره شده.
تیماج تریاکی رنگ.
1
2
1
1
2
2
2
1
بالای رساله اصول آصفیه با قلم قرمز نوشته شده: «رساله موسومه به الاصل الاصیل للمولی الفاضل و العارف الکامل رجب التبریزی رحمه الله علیه».
در برخی صفحات حاشیههایی از مولف و در دو ص ۶۸-۶۹ حاشیههایی با امضای «فقیر نوری» دیده میشود.
مرحوم محمد عنقا سقطات و برخی از اغلاط این نسخه را در کنار صفحات یادداشت کرده و شاید با نسخه بالا مقابله کرده است. بر پشت نخستین برگ نسخه نیز ابیاتی به خط او یادداشت شده.
یادداشتهایی دیگر نیز با خطوطی دیگر بر چند برگ اضافی آغاز نسخه دیده میشود.
حاشیههایی نیز بدون امضا در کنار برخی صفحات رساله هست.
حواشی مولف با امضای «منه» بر کنار بسیاری از صفحات آن دیده میشود.
در کنار ص۷۴ نسخه حاشیهای است که زیر آن نوشته شده «کذا افادا» و چند حاشیه نیز با امضاء رمز «ش ح ن» در کنار برخی صفحات دیده میشود.
این نسخه پس از نوشته شدن تصحیح و مقابله شده و بر کنار بسیاری از صفحات آن اصلاحات و نسخه بدلها و در کنار آخرین صفحه «بلغ» دیده میشود.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۲۵۸-۲۲۵۹.
نک: یادنامه ملاصدرا ص ۱۰۹ و آرای فلسفی ملا صدرا تالیف آقای سید جلال آشتیانی ص ۲۱۲.
رسالهای است مختصر در منطق دارای ۹ اشراق:
اشراق۱. ایساغوچی٬ شامل یک مقدمه و چندین لمعه.
اشراق۲. اقوال شارحه (شامل دو لمعه و یک خاتمه).
اشراق۳. باری ارمیناس (قضیه شامل ۶ لمعه).
اشراق۴. جهات قضایا(شامل ۷ لمعه).
اشراق ۵. ترکیب دوم ( = تشکیل قیاس و بیان اشکال شامل ۷ لمعه).
اشراق۶. قیاس خلف (شامل ۳ لمعه).
اشراق ۷. اقسام موارد در قیاس.
اشراق۸. برهان (شامل یک «تمهید» و ۴ لمعه).
اشراق۹. مغالطه (سوفسطیقا شامل یک «تمهید» و یک «لمعه»).
در این رساله هیچ یک از آثار ملاصدرا یاد نشده. صدر امتالهین این رساله را به روشی خاص نزدیک به روش منطق حکمه الاشراق نگاشته و بر منطقیین خاصه متاخران اعتراضاتی داردو آرای وی در این رساله خلاصهای است از آرای او در تعلیقات منطق حکمه الاشراق و همانگونه که نام این رساله بر پشت یکی از نسخ این رساله نوشته شده میتوان آن را «رسالهای در نقد منطق» به شمار آورد. ملاصدرا در این رساله قضیه سالبه المحمول (در تعلیقات نوشته است که سالبه المحمول را متاخران به دلیلی ابداع کرده و از موجبه معدوله و سالبه بسیطه جدا داشته اند و خود دلیل آن را یاد می کند. نک : حواشی منطق حکمه الاشراق ص ۷۶ و نیز نک: شرح منظومه منطق.) را (که به گفته خود او در تعلیقات از ابداعات متاخران است) از موجبه معدوله و یا سالبه محصله جدا نمی داند. ( عبارت صدرا در تنقیح چنین است و «و ما سموها سالبه المحمول و حکموا بانفصالها عن المعدوله فی الاعتبار و عدم اقتضاء موجبتها کالسالبه لوجود الموضوع منفسخ».) دیگر از آرای صدرا در این رساله که پیرو شیخ اشراق است الغاء جهات قضایا و برگردانیدن همه قضایا موجهه است به موجبه کلیه حملیه ضروریه. شیخ اشراق در این باره به اختصار سخن گفته و صدر المتالهین به توجیه و استدلال آن پرداخته سبزواری در منظومه این نظر شیخ اشراق را نقل کرده: و الشیخ الاشراقی ذوالفطانه/ قد قصر القضیه فی البتانه.
شرح منظومه (منطق): ص۵۷، شرح حکمه الاشراق منطق:۸۴. صدر المتالهین در این رساله پس از بیان جهات قضایا بر طبق مشهور نظر خود را در ذیل عنوان «لمعه اشراقیه» بیان داشته و در آغاز این لمعه چنین گوید: «الامتیاز بین القضایا بالعوارض دون الفصول» و این عبارت خود اشارت است به دلیلی برای اثبات نظر او. در یادنامه در فهرست نگارش های ملا صدرا این رساله به نام تنقیه ثبت شده. ما در این کتابخانه سه نسخه از این رساله داریم که دو تای آنها متعلق است به تنکابنی و در صدر و ذیل هر سه نسخه نام رساله تنقیح ضبط شده و خود مولف نیز در مقدمه گوید : «انی ... هادایک من المنطق الی اصول منقحا فصولها ...».