عنوان

سیر المتاخرین

IR

۱۰-۹۳۸۸

فارسی

سیر المتاخرین

[نسخه خطی]

/ از: میر غلام‌حسین بن هدایت علی خان بن سید علیم‌الله بن فیض‌الله منشی طباطبایی (۱۱۴۰-۱۲۰۸ق)

، تاریخ کتابت: سده ۱۲ق.

؛ قطع: یک، ۱۴۶، شش برگ (جلد اول)، ۱۶۶ برگ (جلد دوم)، ۴۰، دو برگ (جلد سوم)، ۴/۲۱*۲/۳۱، ۳۰ سطر، ۵/۱۴*۵/۲۳.

شروع شده در سه‌شنبه غره صفر ۱۱۹۴ق، پایان یافته در روز یکشنبه ۲۶ محرم ۱۱۹۵ق (جلد دوم) و سه‌شنبه ۷ رمضان ۱۱۹۵ق (جلد سوم) برای امیرالممالک عمادالدوله گرنر جرنل هشتنگ بهادر.

1

2

2

2

1

2

الحمدلله رب العالمین و نصلی علی نبیه الکریم و آله المعصومین. اما بعد بر رای دانشوران مستخبر و متحفصان والا گهر مخفی نماند که فیض الهی این گم گشته کوی ملاهی.

انجام جلد اول: کارهای سابق او را به برادر او امکنا مقرر نمود و به جهت اقتدار ماونا حقوق همین بندگی و نیکو خدمتی‌های او بود.

آغاز جلد دوم: سپاس بی‌قیاس و ستایش سرمدی اساس نثار بارگاه عظمت و جلال دادار بی‌همالی است.

انجام جلد دوم: گر نیاید به گوش رغبت کس/ بر رسولان بلاغ باشد و بس// و ما علینا الا البلاغ. الحمدلله علی آلائه و الشکر علی نعمائه... فی سنه خمس و تسعین من المائه الثانیه بعد الالف من الهجره المقدسه علی صاحبها السلام و التحیه.

آغاز جلد سوم: حمد و ثنای پادشاه علی الاطلاق و شکر و سپاس خالق انفس و آفاق جل جلاله را صومعه‌داران عرصه افلاک.

سبقت رحمتی غضبی و هو اصدق القائلین ظن بنده کمترین را مبدل به یقین گرداند. انه جواد کریم و رؤوف... سنه خمس و تسعین من المایه الثانیه عشره من الهجره المقدسه النبویه علی صاحبها السلام و التحیه.

نوع خط:

تزئینات متن:

رکابه نویسی:

تزئینات جلد:

نوع کاغذ:

نستعلیق.

عناوین شنگرف.

دارد.

میشن زیتونی مجدول گرهی. قطر: ۸/۴.

نخودی آهار مهره.

1

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

نسخه کامل است.

در حاشیه تصحیح شده.

موضوعات کتاب در حاشیه نوشته شده‌اند.

در حاشیه بعضی از برگها یادداشتهای ملک‌الشعرای بهار یا تصحیحاتش دیده می‌شود.

در ابتدای نسخه یک برگ یادداشتهای مطالعه نسخه از ملک‌الشعرای بهار و یک غزل از او به خط خودش.

ابتدای جلد دوم یادداشتی از بهبهانی در معرفی کتاب نوشته شده در ۱۳۲۵ق.

ابتدای جلد دوم یادداشت ملک‌الشعرای بهار در ۱۳۰۹ش که کتاب را از معتبرترین تواریخ هندوستان دانسته است.

ابتدای جلد سوم یادداشت مفصلی از ملک‌الشعرای بهار در معرفی نسخه مورخ ۸/۹/۱۳۲۴ش.

ابتدای جلد سوم بهار نوشته: «بهترین و روانترین کتاب خطی که این جانب در تاریخ مطالعه نمودم همین کتاب است».

پایان نسخه هم یادداشت عباسقلی سپهر در معرفی نسخه آمده که آن را خط مولف دانسته و نوشته در سه‌شنبه ۷ رمضان سال ۱۳۲۲ق برابر ۱۲۷۳ش مشغول مطالعه این نسخه بوده و از قضا این روز دقیقا مصادف تاریخ اتمام تالیف این کتاب است.

نام کتاب در عطف و لبه‌های نسخه هم نوشته شده.

جزوها ۸ برگی است.

1

1

3

1

3

1

3

3

3

1

نسخه بیشتر در تملک ملک‌الشعرای بهار بوده.

در ابتدای نسخه تملک احمد بن محمدعلی بهبهانی که نوشته این نسخه را به همراه مجلدات دیگر آن میرزا مهدی ابن بنت مولف کتاب در شهر عظیم‌آباد در سال ۱۲۲۵ق به او هبه کرده است دیده می‌شود.

در ابتدای نسخه دو مهر بیضوی از محمدعلی بهبهانی یکی کوچک به نقش: «لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده احمد بن محمدعلی ۱۱۹۳».

در ابتدای نسخه تملک عباسقلی سپهر کاشانی وزیر تالیفات در سال ۱۳۱۶ق که نسخه را در دارالخلافه طهران خریده بود.

در ابتدای نسخه دو مهر بیضوی عباسقلی سپهر کاشانی یکی به نقش: «هو، عباسقلی ۱۳۱۳» و دیگری هم با عبارت «مشیر افخم عباسقلی سپهر» در وسط و عبارت «عضدالدوله الشریف ابن محمدتقی لسان‌الملک بن محمدعلی ابن رفیع‌الدوله ابن محمدعلی ابن محمدرضا» در اطراف آن دیده می‌شود.

ابتدای جلد دوم یادداشت تملک همان بهبهانی با همان عبارات و مهرها و تملک عباسقلی خان سپهر که نوشته این نسخه به خط مولف است و احتمال دارد احمد بن محمدعلی بهبهانی پسر آقا محمدعلی بهبهانی صاحب مقامع باشد در ۱۵ ذی‌قعده ۱۳۳۱ق.

ابتدای جلد دوم مهر بیضوی: «عباسقلی ۱۲۷۶».

ابتدای جلد سوم مهر «عباسقلی ۱۲۷۶».

پایان نسخه دو مهر بیضوی عباسقلی سپهر یکی به سجع «وزیر تالیفات» و دیگری با عبارت «مشیر افخم عباسقلی سپهر» که شرح آن گذشت.

خریداری از کتابهای ملک‌الشعرای بهار در اسفند ۱۳۴۵ش.

نک: فهرستواره، ج ۲، ص ۱۲۷۹-۱۲۸۰؛ مشترک پاکستان، ج ۱۰، ص ۵۱۵-۵۱۷؛ عکسی مرکز احیا، ج ۱، ص ۴۴۹-۴۵۱؛ مشار فارسی، ج ۳، ص ۳۱۲۷؛ قشونکشی نادرشاه به هند ماخوذ از سیر المتاخرین، حسین نخجوانی، در فرهنگ ایران زمین، ۱۳۴۲ش، ج ۱۱، ص ۱۷۵-۱۹۲؛ آکادمی لینچی ایتالیا، ص ۱۴۵-۱۴۷؛ مجلس، ج ۲۱، ص ۱۲۳، ش ۳۶۲ فیروز با لغزش چاپی در سال تالیف کتاب و ج ۳۷، ص ۵۶۷.

ماخذ فهرست: جلد ۱/۲۹، صفحه ۵۴-۵۵.

تاریخ هندوستان از دوران باستان تا جنگهای انگلیسیها در هند. بخش اول کتاب مربوط به تاریخ هند از آغاز تا مرگ اورنگ زیب (۱۰۶۸-۱۱۱۸ق) است که از منابع پیشین گرفته شده و در واقع مقدمه کتاب است. اما جلد دوم و سوم تاریخ سلاطین و امرای هند از سال ۱۱۱۸ق (وفات اورنگ زیب و سلطنت اولاد وی) تا شرح جنگهای متمادی با انگلیس تا سال ۱۱۹۵ق است که ارزش و اهمیت کتاب هم در همین بخش است.

میر غلام منشی در آغاز جلد اول کتاب می‌نویسد: «یکی از منشیان پیشه انشاء برخی از اوقات به مطالعه کتب تواریخ فارسی و هندی که از زبان سنس کیرت به زبان اهل فارسی در زمان بعض سلاطین اسلام ترجمه شده، گذرانیده و استفاده از اخبار پیشینیان نموده، احوال مرزبانان قدیم و جدید هندوستان از ابتدای کوروان و پانژوان تا ابتدای سلطنت محمد اورنگ زیب عالم‌گیر و حروب او با اخوان و ظفر یافتن بر آنها به اجمال در چند جزو ضبط نموده، این اقل الخلیقه... اجزای مذکوره را بعد اسقاط فضول عبارات و اصلاح اغلاط منشآت در ورقی عدید به سلک تحریر کشیده مقدمه کتاب نگاشته خامه مکسور اللسان خود که مسمی به سیر المتاخرین است گردانید. حسن اتفاق آن که این کتاب متضمن است بر احوال عظمای هند از ابتدای کوروان و پانژوان که در اواخر دوره دوایر به رغم هنود بوده‌اند لغات ابتدای سلطنت محمد اورنگ زیب عالم‌گیر و کتاب سیر المتاخرین که فقیر به سلک تحریر کشیده از ابتدای رحلت عالم‌گیر مذکور است تا سنه نود و پنجم از مائه دوازدهم. پس به انضمام وقایعی که درین کتاب بود کتاب فقیر حامل احوال قریب پنج هزار سال است مسلسل و منتظم و به ایجاز...» (۲ر). پس از آن فهرست منابع خود را ذکر کرده است. در آغازا جلد دوم هم همین مطلب را به زبان دیگری بیان کرده است: «به خاطر قاصر... در غره ماه صفر ختم بالخیر و الظفر سنه ۱۱۹۴ مرتسم گشت که چون احوال عظمای هند را بعد از رحلت محمد اورنگ زیب عالمگیر ظاهرا احدی مطلع و ملتفت نگردیده هر قدر معلوم و از معتمدان مقبول القول مسموع افتاده باشد مجملا به زبان قلم داده آید تا اگر دانشوری محرر بعد از این زمان متصدی نقل و بیان احوال پیشینیان گردد سر رشته اخبار اعصار و ازمان از هم نگسلد».

شامل سه جزء کتاب است.

تاریخ هندوستان

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

20120424

لیبلیبل

MF

87856

1

a

Y