«استقصاء النظر فی القضاء و القدر»، رساله اى است کوتاه از علامه حلى؛ جمال الدین ابى منصور الحسن بن یوسف ابن على بن المطهر متوفاى 726 ق، در موضوع قضا و قدر از مسائل بسیار مهم کلامى است.علامه حلى این اثر را در پاسخ به درخواست سلطان الجایتو محمد خدابنده که از ایشان خواسته بود ادله و براهین دال بر مختار بودن انسان را بیان کند، به رشته تحریر درآورد. از این رو مؤلف در این رساله، به بیان دیدگاه هاى اشاعره، معتزله و امامیه درباره این مسأله پرداخته و پس از آن به توالى فاسده اى که از پذیرش دیدگاه اشاعره در مورد مسأله مذکور لازم مى آید، اشاره کرده و به أهم احتجاجات و براهین این گروه جواب هاى حلى و نقضى مى دهد. علامه حلى در این رساله مختاربودن انسان را امرى ضرورى و بدیهى دانسته و ادله عقلى فراوانى بر این مدعا اقامه کرده و به آیات متعدد قرآن کریم در اثبات مدعاى عدلیه (امامیه و معتزله) استناد مى جوید. به گفته نویسنده عدلیه افعال انسان را به دو بخش تقسیم مى کنند:بخشى از افعال بسته به قصد و انگیزه انسان است؛ مانند حرکات اختیارى که از وى صادر مى شود.بخش دیگر افعال منوط به قصد و اراده انسان نیست و انسان در وقوع آنها هیچ گونه نقشى ندارد؛ مانند رشد و نمو بدن انسان، تپش نبض و...؛ اما اشاعره بر اثبات دیدگاه جبرگرایانه خویش چهار دلیل اقامه کرده اند که علامه حلى به پاسخ از آنها مى پردازد.
موضوع (اسم عام یاعبارت اسمی عام)
عنصر شناسه ای
کلام امامیه;اختیار انسان;انسان شناسی;دفاعیه، ردیه و پاسخ به شبهات;اراده انسان;شیعه شناسی;عقاید معتزله;فرق کلامی;عقاید اشاعره;جبر و اختیار;قضا و قدر;عقاید شیعه امامیه;علم کلام;