عنوان

<العلم = علم> الالهی (رساله فی...) رساله العلم زنون = شرح رساله فی العلم الاعلی

شماره

۱۰-۲۸۰۲۱

زبان متن نوشتاري يا گفتاري و مانند آن

عربی

عنوان اصلي

<العلم = علم> الالهی (رساله فی...) رساله العلم زنون = شرح رساله فی العلم الاعلی

نام عام مواد

[نسخه خطی]

محل نشرو پخش و غیره

مدرسه محمدیه طهران

نام ناشر، پخش کننده و غيره

: مهدی بن معصوم بن جعفر حسینی اشکوری کیارمشی

تاریخ نشرو بخش و غیره

، پنجشنبه ۱۶ جمادی الاولی ۱۲۹۶ق و دوشنبه دوازدهم ذیقعده ۱۲۹۷ق.

نام خاص و کميت اثر

ص ۱۵۹- ۱۶۱.

ابعاد

؛ ۱۸*۲۲ سم. ۷۹۸ ص. ۱۵ و ۲۱ س.

متن يادداشت

رساله فی الملا الاعلی یا رساله فی العلم الاعلی تحریر و شرح رساله زنون (zenon) بزرگ (زیتون کبیر).

متن يادداشت

نویسنده این تحریر ابونصر محمد بن طرخان فارابی و دیباچه کتاب انشاء او است.

آغاز، انجام، انجامه

1

آغاز، انجام، انجامه

2

متن يادداشت

رب اعن فی جمیع الاحوال و الاقوال...قال الحکیم ابونصر الفارابی لرایت لزیتون الکبیر... .

متن يادداشت

...فمن فعل ذلک فهو حکیم شرح مثله کنحاس مطلی بذهب (در نسخه: «مذهب» ) فاذا فارقته نفسه هو فی حسره و بلاء نعوذ بالله من عذاب الآخره تمت الکتاب.

مشخصات ظاهری

نوع خط:

مشخصات ظاهری

نوع کاغذ:

مشخصات ظاهری

تزئینات جلد:

متن يادداشت

نسخ.

متن يادداشت

فرنگی.

متن يادداشت

تیماجی عنابی رنگ.

خصوصیات نسخه موجود

1

متن يادداشت

این نسخه متن و حاشیه این سه صفحه را فراگرفته.

يادداشت هاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع

ماخذ فهرست: مجلد چهارم، صفحه ۳۰۱۵- ۳۰۱۷.

يادداشت هاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع

نک: تاریخ فلاسفه، حنا اسعد فهمی چ مصر؛ بدایه القدماء، رفاعه بدوی چ مصر، ص ۶۷ (در مراجع مذکور پایان زندگی زنون رواقی به اختلاف نقل شده، برخی نوشته‌اند انتحار کرد برخی دیگر (مانند شهرزوری) عین ماجرای به قتل رسیدن زنون الئاتی را نقل کرده‌اند و به نظر می‌رسد که خلط و اشتباهی رخ داده باشد)؛ تاریخ الحکماء شهرزوری.

متن يادداشت

این رساله از چند ناحیه باید مورد بحث و دقت قرار گیرد: 1. در نسخ خطی این رساله که تاکنون به نظر رسیده، دیباچه و آغاز کتاب از زبان فارابی نقل گردیده و در ضمن یک مجموعه شامل چند رساله از تالیفات فارابی نیز این رساله به عنوان یکی از تالیفات وی و بسیار مغلوط به سال 1349 در دکن به چاپ رسیده است. قطب‌الدین لاهیجی (محمد بن شیخ علی) در کتاب محبوب القلوب (چ ایران 1317، ص 134) در ضمن ترجمه حال زنون (زیتون) اکبر به شرح فارابی بر رساله‌ای که زنون درباره «امور الهی» و به لغت آفریقایی نوشته اشارت و قسمتی از آخر آن را (که منطبق بر رساله مورد معرفی است) نقل کرده است (ترجمه محبوب القلوب نسخه خطی کتابخانه مجلس). در تاریخ الحکمای قفطی، طبقات الاطباء ابن ابی اصیبعه، طبقات الامم قاضی صاعد و همچنین بیشتر مراجع سیرت و تاریخ، تالیفی از فارابی به عنوان شرح بر رساله زنون یاد نشده است. در فهرست کتابخانه برلین (آلوارت، ص 123)، یک نسخه از این کتاب به عنوان رساله فی العلم الاعلی معرفی و قسمتی از دیباچه آن که آغاز آن «قال المعلم الثانی ابونصر الفارابی» است نقل گردیده است. در پایان نسخه‌ای که اینک در دست معرفی است و نیز نسخه معرفی شده با شماره 1405، و همچنین نسخه چاپی آن این عبارت دیده می‌شود: «تمت الرساله و هی الرساله فی العلم الاعلی لزیتون الکبیر تلمیذ ارسطاطالیس». اگر در فهرست برلین نیز «فی العلم الهی بفتح عین و لام» ضبط نشده بود خواننده آن را «فی العلم الالهی» می‌خواند و این نام با مباحث رساله تناسب کامل دارد.

متن يادداشت

2. فهرست مطالب رساله که در دیباچه از زبان زنون نقل شده بدین‌گونه است: 1. فی الدلاله علی وجود المبدء الاول.

متن يادداشت

2. الکلام فی صفاته.

متن يادداشت

3. الکلام فی نسبه الاشیاء الیه.

متن يادداشت

4. الکلام فی النبوه.

متن يادداشت

5. فی الشرع.

متن يادداشت

6. فی المعاد.

متن يادداشت

چون قسمت‌های رساله در این نسخه از یکدیگر مجزی نشده و در نسخه چاپی، (در مورد قسمت اخیر آن) غلطی فاحش و در تقسیم بندی آن رخ داده است، نگارنده در اینجا آغاز و پایان هر یک از فصل‌ها را مشخص می‌سازد: پایان قسمت 1 (استدلال بر وجود مبدء اول): فیکون استناد الممکنات الی وجود واجب الوجود برئتا (در نسخه چاپی و در نسخه خطی «بریه» است) من العلل المادیه و الصوریه و الغائیه و الفاعلیه.

متن يادداشت

آغاز قسمت 2 (صفات مبدء اول): و یجب ان یکون واحدا... .

متن يادداشت

پایان این قسمت: و هو مرید (در نسخه چاپی و در نسخه خطی «مزید» ) لانه لیس فیه ضدیه للاشیاء.

متن يادداشت

آغاز قسمت 3 (نسبت اشیاء به خدا = صدور موجودات از مبدء اول) : و لم یصدر منه ما لا یلائمه و لولاه لما بقی شیء.

متن يادداشت

این قسمت مفصل‌ترین و جالب‌ترین قسمت‌های کتاب است و پایان آن چنین است: کما ان الطبیب لا یعطی الصحه بل یهییء لقبول (در نسخه خطی: «لعقول» ) الصحه اسبابا.

متن يادداشت

آغاز قسمت 4 (نبوت): و النفس القدسیه النبویه یکون فی الابتداء... .

متن يادداشت

پایان: قال معلمی (در نسخه خطی: «قال معلم») ارسطاطالیس، ان شامخ المعرفه (در نسخه خطی: «العرفه») اشمخ من ان یطیر الیه کل طائر و ان یحوم حوله کل سائر (این قسمت فقط چند سطر است).

متن يادداشت

آغاز قسمت 5 (شرع، راز تنظیم شرایع و قوانین عبادی و اجتماعی): و یوجب النبی علیهم منبهات الافعال («تنبیهات و افعالا» (نسخه خطی) ).

متن يادداشت

پایان این قسمت: و نحن نبینه علی وفق ما امر به الشرع و النبی و هو منقسم الی لذات عقلیه و لذات حسیه کما قال افلاطون: لکل امریء کما (ظاهرا «لکل امری فی غده» بوده است) فی غده ما یرجوه فی یومه.

متن يادداشت

از فصل 6 که بر طبق فهرست موجود در آغاز آن در باب معاد است در این نسخ اثری نیست. تنها آخرین سطر فصل 5 متضمن اشاراتی است به معاد: «لکل امریء فی غده ما یرجوه فی یومه». و پس از این قسمت سخن زنون است در باب آداب و وظائف طالب علم حکمت به نقل از معلم خویش ارسطو از افلاطون و سقراط. در نسخه چاپی اشتباهی عجیب روی داده و یک قسمت از اوائل «نصایح سقراط» متمم قسمت 5 (فی الشرع) قرار داده شده و بقیه نصائح وی زیر عنوان «باب فی المعاد» نوشته شده است.

متن يادداشت

این قسمت (سخنان سقراط) در محبوب القلوب عینا به عنوان «سخنان حکیمانه زنون» نقل گردیده است.

متن يادداشت

3. فارابی در آغاز دیباچه این رساله گوید: از زیتون بزرگ شاگرد ارسطو و شیخ یونانی تالیفاتی دیدم که به دست نصرانیان شرح شده بود ولی چون در این شروح اخلال و اضافاتی وجود داشت من بر آن شدم که خود شرحی شایسته بر آن رساله‌ها نویسم و اینک به شرح نخستین آنها که تالیف زیتون بزرگ یونانی است آغاز می‌کنم.

متن يادداشت

از این گفتار که اگر از فارابی باشد سندی معتمد شمرده می‌شود، به دست می‌آید که: الف. زنون (مولف این رساله) همان زنون سیسیوم (Zenon de Citium)، سر سلسله فلاسفه رواقی است که در واخر قرن 4ق در شهر سیسیوم (قبرس) متولد گردید و با اپیکور همزمان و از ارسطو متاخر بوده و فلسفه رواقی را تاسیس کرده است. زیرا دو تن دیگر از دانشمندان قبل از میلاد که زنون نام داشته‌اند یکی زنون الئایی (ت: میان 490- 415ق) از سران حکمای الئات (Eleates) است که شاگرد برمانیدس و استاد سقراط بوده است.

متن يادداشت

نک: فجر الفلاسفه قبل الاسلام؛ سیر حکمت در اروپا؛ لاروس کبیر.

متن يادداشت

وی پس از برمانیدس نخستین پیرو طریقه حکمت تعقلی (Rationalisme) است در مقابل فلسفه مبنی براساس تجزیه و مشاهده (Empirisne) و استدلال وی برای انکار حرکت به «اخلیس» و «سنگ پشت» معروف و در کتب تاریخ فلسفه مضبوط است.

متن يادداشت

دیگر زنون صیدوای است که در ح 100ق می‌زیسته و پیشوای مذهب اپیکوری بوده است و پیداست که عصر هیچ‌یک از این دو فیلسوف با شاگردیشان نزد ارسطو، سازگار نیست و تنها زنون قبرسی است که زمان ارسطو را درک کرده و سخن فارابی درباره او صادق است و می‌توان وی را مولف این رساله دانست و هیچ دلیلی بر رد آن نداریم جز آنکه: 1. در هیچ یک از منابع به شاگردی زنون قبرسی نزد ارسطو اشارتی نشده است.

متن يادداشت

2. در هیچ یک از ماخذی که به نظر رسید ذکری از این رساله نشده است جز در محبوب القلوب. و بستانی گوید: از نگارش‌های وی جز برخی مباحث درباره (زندگی با طبیعت)، وظایف انسان، طبیعت بشر و شهوات وی و مانند آن چیزی در دست نیست.

متن يادداشت

نک: دائره المعارف بستانی، زنون.

متن يادداشت

با توجه به گفته فارابی که : «این رساله به دست عیسویان شرح شده بود» مشکل بتوان آن را رساله‌ای غیر معروف و گمنام محسوب داشت.

متن يادداشت

3. مسائل طرح شده در کتاب، رنگ مسائل کلامی و تعبیرات متداول در کتب الهی اسلامی دارد.

عنوان

اثولوجیا = تئولوژی

پديدآور

/ منسوب به ارسطو

شناسگر رکورد کتابشناختي

۱۰۴۳۴۹۲

عنوان گونه گون

شرح رساله فی العلم الاعلی

شماره رده

کشور

ایران

سازمان

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

تاريخ عمليات

20121115

نوع ماده

MF

کد کاربرگه

87856

سطح دسترسي

a

تكميل شده

Y