با توجه به آثار و شواهد و سازههای سطحی برجای مانده، نقشهی توپوگرافی، محوطهی مورد نظر حدود هشتاد هکتار است. براساس منابع موجود و معتبر قرون اولیه اسلامی تا قرن نهم (ه.ق) ناتل مانند سایر شهرهای کهن ایران از بخشهای مهمی شکل گرفته بود. این شهر را دو دیوار و خندق بزرگ در برگرفته است.علاوه بر رودخانهی شیم رود، جنگلهای انبوه و باتلاقهای شمال شهر، و ایجاد خندقهای بزرگ، و جریان آب در داخل آن از موانع مستحکم موجود در برابر حملات دشمن بوده است. این شهر دارای دو خندق بزرگ و سراسری است. یک خندق و دیوار بلند که دور تا دور ارگ حکومتی و شارستان را احاطه میکرده و خندق دیگر که قسمتهای استقراری و پیرامونی و یاهمان (ربض) را در بر گرفته است. بر اساس منابع تاریخی و شواهد موجود و بررسی های انجام شده، شهر دارای گورستان در شرق و جنوب شرقی و جادههای سنگ فرش در محیط پیرامون بوده است. شهر ناتل بر اساس شواهد تاریخی و دادههای باستانی منابع و متون کهن قبل از اسلام تا قرون اولیهی اسلامی شکل گرفته و در زمان صفویه با شکلگیری حکومت مطلق مرکزی و تغییر معادلات نظامی، سیاسی، اجتماعی برای همیشه محو شده است.ناتل، یکی از مهمترین شهرهای دورهی اسلامی در شمال کشور و غرب مازندران هموراه با کجور از آبادیهای بسیار مهم رویان بودهاند. حوادث و اتفاقاتی که بعد از ظهور دین اسلام و گسترش آن در محدودهی جغرافیایی ایران آن زمان به وقوع میپیوندد، در قسمتهای شمال ایران (گیلان، مازندران و گلستان) سرنوشتی متفاوت از سایر مناطق را رقم میزند. ناتل در غرب مازندران نیر سرنوشتی مشابه با دیگر بازماندگان و نوادگان ساسانیان در این مقاومت داشته است. اشارهی ممتد و اتفاق نظرمنابع و مورخین به شهر ناتل، محدودهی جغرافیایی آن، تعداد جنگها، وضعیت سیاسی، اجتماعی، نظامی، موانع دفاعی، تخریب چند بارهی شهر بر اثر طغیان و سیلاب رودخانهی شیم رود، اسامی حاکمان محلی و اعراب، راههای ارتباطی و تاریخی، قلاع، بناهاو... همه و همه نشان از اطلاعاتی است که مورخین و منابع مکتوب همزمان با آن دورهاز ناتل به ما میدهند، به طوری که ابوالفضل بیهقی نویسندهی تاریخ بیهقی جنگ ناتل را بزرگترین جنگی میداند که خود در آن حضور داشته است.. بررسیهی اولیهی باستانشناسی و پیمایشی به صورت رسمی در سال ۱۳۸۵ جهت شناسایی محدودهی محوطهی ناتل توسط نگارنده و دو تن از همکاران (کارشناسان استان مازندران، جناب آقای علی سالاریان و ابوالقاسم کندی) انجام گرفت. سپس در سال ۱۳۸۷ با پیگیری مسئولین محلی شهرستان نور و مجوز سازمان متبوع یک فصل کاوش و گمانهزنی و سرپرستی اینجانب در داخل محدودهی ارگ حکومتی انجام شد که منجر به کشف بنای حکومتی، سازههای الحاقی و دادههای فرهنگی با ارزش گردید. از مهمترین دستاوردهای فصل اول کاوش ناتل، برابری و تطابق دادههای فرهنگی یا منابع و متون تاریخی است که در اصل مقاله به طور مفصل اشاره خواهد شد.
TRANSLATED AS
Author
عبدالرضا مهاجرینژاد
UNIFORM TITLE
General Material Designation
گزارش اولین فصل کاوش باستانشناسی ناتل نور