عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Number
۱۰-۲۴۰۶۰
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
عربی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
<التحصیل = تحصیل>
General Material Designation
[نسخه خطی]
First Statement of Responsibility
/ از: بهمنیار پسر مرزبان آذربایجانی، مکنی به ابوالحسن ( - ۴۵۸ق.)
PHYSICAL DESCRIPTION
Dimensions
؛ وزیری. ۱۲*۲۵سم. ۵۲۹ص. ۲۳س.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
2
2
Text of Note
آغاز (منطق): الحمدلله رب العالمین قال بهمنیار بن المرزبان و بعد فانی محصل فی هذه الرساله ... .
Text of Note
انجام (منطق): ... فهذا القدر کاف فی المعانی المنطقیه مبتدئین بعلم ما بعد الطبیعیه تم الکتاب الاول فی المنطق.
Text of Note
انجام کتاب سوم (طبیعیات - علم النفس): ... فهذا القدر من الحکمه اذا حکم سهل السبیل و البسط و التحقیق.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
Text of Note
آهار مهره‌دار ضخیم و شکری رنگ.
Text of Note
تیماجی قرمز رنگ.
EXTERNAL INDEXES/ABSTRACTS/REFERENCES NOTE
Name of source
(مربوط به پدیدآور): در بیشتر مراجع کهن و نو و کتب فهرست و کتب فلسفه یکی از آثار بهمنیار را التحصیل یاد کرده‌اند و آنچه مسلم است این نام را دیگران به کتاب بهمنیار داده‌اند. بروکلمان گویا تردید داشته و این گونه نوشته: Tahsil [at] (ذیل ۱/ ۸۲۸)، و دکتر بدوی گویا به پیروی از بروکلمان تحصیل [ات] نوشته. اما قنواتی و دکتر مهدوی تحصیلات ضبط کرده‌اند و دکتر صفا این تردید را به صراحت ابراز کرده و نوشته‌اند «تحصیل یا تحصیلا». آقای دکتر مهدوی نقل کرده‌اند که در فهرست کتب عربی بریتانیا کتاب المباحثات شیخ به نام تحصیلات ضبط شده. نگارنده احتمال می‌دهد که نام تحصیلات از آن فهرست در ذهن بروکلمان راه یافته و در اینجا آن را به تحصیل بهمنیار داده.
Name of source
نک: بروکلمان ذیل ۱/ ۸۲۸؛ بیهقی تاریخ الحکما٬ ص۹۷-۹۹؛ تتمه صوان ۹۱-۹۲؛ چهارمقاله عروضی محصص دکتر معین ص ۴۴۴-۴۴۹؛ تاریخ ادبیات دکتر صفا ۱/ ۳۲۰-۳۲۱؛ قنواتی (قنواتی التحصیلات بهمنیار را به شماره ۷ از تالیفات ابن سینا آورده و دکتر مهدوی نیز به شماره ۱۴۳ آن را ثبت کرده است و نوشته‌اند: «نعلوم نیست قنواتی به چه دلیل مصنفات بهمنیار را در فهرست آثار شیخ به شماره ۷ ثبت کرده‌اند» در خصوص «تحصیل» شاید بتوان از جانب قنواتی عذر خواست زیرا که بهمنیار خود در دیباچه گفته است مطالب آن را از دانش نامه و دیگر آثار شیخ و مذاکرات شفاهی خود با شیخ گردآوری کرده. بنابراین تحصیل هر چند به روش مباحثه و سوال و جواب نیست با کتاب «المباحثات» که جزء فهرست آثار شیخ آمده نزدیکی‌های زیاد دارد.) ص۱۸-۱۹؛ مهدوی ص۲۶۳؛ کشف الظنون ج۱: تحصیل فی ... (حاجی خلیفه توضیحی درباره این کتاب نداده و گویا پنداشته اسم کتاب دنباله ای دارد زیرا چنین نوشته «التحصیل فی ... لبهمنیار» ارسطو عند العرب ۱/ ۳۷؛ هدیه العارفین ۱/ ۲۴۴؛ دانشمندان آذربایجان ۷۳-۷۴؛ سپهسالار ۳/ ۳۵۰؛ دانشگاه ۳/ ۱۹۵-۱۹۶؛ مجلس ش ۱۱۱؛ روضات الجنات ۱۳۹-۱۴۰. (قنواتی از بروکلمان نقل کرده که تحصیل بهمنیار در قاهره در ۱۳۲۹ق. چاپ شده و عبدالرحمن بدوی و دکتر صفا در تاریخ ادبیات بدون نقل مدرک نوشته‌اند در قاهره چاپ شده. و شاید از بروکلمان و یا قنواتی گرفته اند. اما در معجم المطبوعان که مطبوعات عربی تا ۱۳۳۹ق. را شامل است از تحصیل یاد نشده و از بهمنیار تنها دو رساله یاد گردیده که با ترجمه آلمانی در لایپزیک چاپ شده ۱/ ۵۹۸.)
Name of source
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۲۶۴-۲۲۶۷.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
بهمنیار این کتاب را به ترتیب دانش نامه علایی استاد خود ابن سینا پرداخته بدین گونه که نخست منطق و سپس علم ما بعد البیعه ( = الهیات به معنی اعم)٬ وجود واجب (= الهیات به معنی اخص) و در آخر طبیعیات رانوشته . از میان کتب شیخ تنها دانش نامه بدین ترتیب است دیگر تالیفات شیخ الرئیس و همچنین دیگر کتب فلسفی که قبل از دانش نامه تالیف شده ترتیبی دیگر دارد. و از این پس نیز کتب فلسفه غالبا به ترتیب همین کتاب پرداخته شده. (نک: مقدمه دانش نامه علایی چاپ به قلم آقای مشکوه ص۴. نکته ای که در نوشته ایشان جای خرده گیری و مسلما سهو القلم است آن است که تحصیل بهمنیار را جزء کتاب هایی به شمار آورده اند که مطابق ترتیب کتاب شفا و دیگر تالیفات فلسفی شیخ (به جز دانشنامه) تالیف شده در صورتی که مسلم و روشن است که کتاب تحصیل در ترتیب پیرو دانشنامه است.) کتاب التحصیل بر طبق نوشته بهمنیار در دیباچه دارای سه کتاب است:
Text of Note
کتاب اول. منطق شامل ۳ مقاله (مقاله اول ۳ باب٬ مقاله دوم یک باب و مقاله سوم دو باب دارد).
Text of Note
کتاب دوم. علم ما بعد الطبیعه شامل ۶ مقاله.
Text of Note
کتاب سوم. اعیان موجودات شامل دو مقاله:
Text of Note
مقاله اول. در موجود بی سبب (اثبات واجب الوجود).
Text of Note
مقاله دوم. معلولات (ممکنات) (این مقاله خود شامل ۴ باب است).
Text of Note
فهرست مندرجات کتاب ۲ و کتاب ۳ با ملاحظه نسخ مختلف از این قرار است:
Text of Note
الکتاب الثانی فی المقدمات التی یحتاج الیها فی جمیع العلوم و العلم الموسوم بعلم ما بعد الطبیعه شامل ۶ مقاله:
Text of Note
المقاله الاولی. فصل فی الوجود.
Text of Note
المقاله الثانیه. فی الکمیه. (در برخی نسخه‌ها: فی المقولات التسع).
Text of Note
المقاله الثالثه. فی التقدیم و التاخیر.
Text of Note
المقاله الرابعه. فی الادراک و ما یتعلق به.
Text of Note
المقاله الخامسه. فی الدلاله علی عدد العلل.
Text of Note
المقاله السادسه. فصل فی لواحق الکثره.
Text of Note
الکتاب الثالث. فی الاشاراه الی اعیان الموجودات. شامل ۲ مقاله:
Text of Note
المقاله الاولی. فی معرفه واجب الوجود بذاته.
Text of Note
المقاله الثانی. فی الطبیعیات.
Text of Note
الباب الاول. فی المقدمات التی یحتاج الیها فی الامور الطبیعیه.
Text of Note
الباب الثانی. فی الکلام علی السماء.
Text of Note
الباب الثالث. فی بسایط الامور الکائنه الفاسده ... .
Text of Note
الباب الرابع. فی علم النفس.
Text of Note
صاحب روضات نوشته که تحصیل به فارسی ترجمه شده و مسلما این ترجمه به نظر بهمنیار رسیده و شاید ترجمه از خود او باشد. در ذریعه و دانشمندان آذربایجان (به نقل از روضات) ذکر این ترجمه رفته اما به وجود نسخه‌ای از آن اشاره نشده است. در کتابخانه مجلس از تحصیل بهمنیار سه نسخه داریم.
Text of Note
الف. نسخه‌ای که با ش ۱۱۱ معرفی شده و بروکلمان (ذیل ۱/ ۸۲۸) و قنواتی (ص۱۸-۱۹) از آن یاد کرده‌اند. این نسخه شامل منطق و کتاب دوم است تا قسمتی از هشتمین فصل مقاله دوم که عنوان این فصل «اثبات الکیفیه الانفعالیه». این نسخه برای بهاءالدین اصفهانی مشهور به فاضل هندی کتابت شده و خط او بر پشت نخستین برگ آن دیده می‌شود.
Text of Note
ب. نسخه شماره ۸۱۲ طباطبایی ( از کتب اهدایی مرحوم سید محمد صادق طباطبایی). این نسخه با قطع وزیری باریک٬ خط نسخ خوب و شامل هر سه کتاب است . شیخ بهایی پشت آخرین برگ آن نوشته است که قسمتی از این نسخه نزد او خوانده وتصحیح شده و به خواننده (که نام او را نیاورده)اجازه روایت کتاب را داده. تاریخ این نوشته ۱۰۲۱ق. است و علائم تصحیح و مقابله در کنار بیشترین صفحات بخش‌‌‌های فلسفه دیده می‌شود و در کنار بعضی از صفحات اضافات و تصحیحات خط خود شیخ بهایی موجود است و همچنین در کنار آخرین صفحه خود او نوشته است «بلغ بلغ بلغ». با این حال نسخه «ب» غلط‌ها ونقص‌های بسیار دارد. به خصوص باب دوم از مقاله دوم از طبیعیات و همچنین پایان علم النفس آن که با مقایسه با نسخه «ج» (نسخه جای گفتگوی ما) بسیار ناقص است و ما در ضمن معرفی نسخه ج بدان اشارت خواهیم کرد.
Text of Note
ج. نسخه‌ای است که اینک در کار معرفی آن هستیم. نسخه‌ای است کامل و به نظر می‌رسد که اقدم از نسخه «ب» (نسخه مصحح شیخ بهایی)است. اضافاتی که در نسخه مزبور شده همه در این نسخه موجود است و باز آن نسخه نسبت به این نسخه نقص فراوان دارد. باب ۲ از طبیعیات (مقاله دوم از کتاب سوم) در این نسخه چند برابر بزرگ‌تر و مبسوط‌تر از نسخه طباطبایی است. در پایان کتاب سوم (پایان علم النفس) این دو نسخه تفاوت فاحش دارند و نسخه حاضر یک صفحه و نیم بیش از نسخه طباطبایی دارد. سطور آخر در نسخه طباطبایی چنین است: و ان النفوس المعرضه عنه لیس لها نصیب من ذلک النعیم یعتد به ثم بین الطرفین عرض لا یتناهی فهذا القدر من الحکمه ... . بنابر این نسخه جای گفتگو شاید کامل ترین نسخه تحصیل باشد. عنوان های مقاله ا و باب ها به قلم قرمز گاه در متن و گاه در کنار صفحه نوشته شده. مقاله ۵ و ۶ از کتاب دوم را کاتب سهوا با عنوان فصل شروع کرده و در نتیجه در این نسخه مقاله ۶و۵ عنوان ندارند. همچنین کتاب سوم را مانند کتابی مستقل آغاز کرده و به ارتباط آن با قسمت های پیش اشاره نکرده و عنوان مخصوص خود آن را ننوشته و وشگفت آورتر آنکه مقاله دوم کتاب سوم را نیز که آغاز کرده که بیننده ناآگاه آن را بخشی از شفا می‌پندارد.
Text of Note
آغاز مقاله دوم: بسمله - الفن الثالث من الکتاب الثالث و فیه معانی کتاب السماع الطبیعی ... . و چنانکه می‌دانیم در «تحصیل» عنوان «فن» وجود ندارد.
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۱۷۱۵
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Date of Transaction
20120911
MF
87856
a
Y
