عنوان

بررسی روند تغییرات تکاملی رودخانه قزل اوزن با استفاده از مدل های فلوویال محدوده بین ‮‭۳۰‬ کیلومتری شهرستان میانه تا مرز سیاسی استان زنجان(

‭۴۴۱۷پ‬

per

بررسی روند تغییرات تکاملی رودخانه قزل اوزن با استفاده از مدل های فلوویال محدوده بین ‮‭۳۰‬ کیلومتری شهرستان میانه تا مرز سیاسی استان زنجان(

/صیاد اصغری سراسکانرود

تبریز: دانشگاه تبریز، دانشکده علوم طبیعی، گروه جغرافیای طبیعی

‮‭۱۶۵‬ص‬

چاپی

دکتری

جغرافیای طبیعی

‮‭۱۳۹۱/۰۴/۲۹‬

تبریز: دانشگاه تبریز، دانشکده علوم طبیعی، گروه جغرافیای طبیعی

نظارت بر روند تغییرات مسیر و الگوی هندسی رودخانه ها به منظور کسب شناخت دقیق و بررسی معضلات و مخاطرات احتمالی در جهت حفظ و بهره برداری بهینه از منابع طبیعی ضروری می باشد و جزو اولویت های مطالعات ژئومورفولوژی است .رودخانه قزل اوزن یکی از مهمترین رودخانه های ایران است که شکل گیری هندسه بستر آن در بازه های مختلف با یکدیگر تفاوت فاحشی دارد .منطقه مورد مطالعه در این تحقیق محدوده بین ‮‭۳۰‬ کیلومتری شهرستان میانه تا مرز سیاسی استان زنجان بین طولهای جغرافیایی‍ تا و عرض های جغرافیایی‍ تا می باشد .هدف این تحقیق بررسی روند تغییرات تکاملی رودخانه در محدوده مورد مطالعه می باشد .جهت رسیدن به این هدف از تکنیک ها و روش های مختلفی استفاده شد .از معیارهای نسبت پهنا به عمق، ضریب بریدگی، شیب طولی، توان رود، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی پیچانها، شکل پلان و لیتولوژی بستر رودخانه برای بررسی شکل هندسی رودخانه استفاده شده است .با استفاده از شاخص های ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی و تحلیل هندسه فراکتالی تغییرات الگوی هندسی رودخانه در چهار بازه زمانی بررسی گردید، و برای تعیین بعد فراکتالی از روش بعد شمارش خانه استفاده شد .با استفاده از روشهای تنش برشی و شاخص مقاومت نسبی بستر وضعیت پایداری رودخانه تحلیل گشت .نتایج این مطالعه نشان داد که بر طبق شاخص های فلوویال و با مبنا قرار دادن طبقه بندی روسگن الگوی رودخانه در بازه اول شریانی و در بازه دوم به صورت مئاندری تک مجرایی می باشد، و در بازه سوم الگوی رودخانه مئاندری- شریانی می باشد .یافته های پژوهش حاکی از آن است که در طول دوره مورد بررسی روند تغییرات رودخانه در بازه های مورد مطالعه کاملا متفاوت می باشد بطوری که میزان تغییرات ایجاد شده در بازه اول در طول چهار دوره بسیار زیاد بوده و بازه دوم کمترین میزان تغییرات را داشته است .مقادیر زاویه مرکزی و ضریب خمیدگی نشان می دهد که در کل بازه های بررسی شده، تغییرات ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی) به جز نسبت اندک در مناطق کوهستانی (در یک دامنه محدود مشاهد می شود که نشان دهنده وجود قوس های تقریبا مشابه در طول مسیر رودخانه است .دلیل پیچان رودی رودخانه قزل اوزن در مناطق مختلف با همدیگر کاملا متفاوت می باشد، در بازه دشت سیلابی فرایند تدارک دبی، رسوب و در حالت کلی توان رودخانه و فرسایش کناری نقش عمده در پیچان رودی رودخانه دارد، ولی در بازه کوهستانی مسائل زمین ساختی و زمین شناسی نقش عمده در پیچان رودی رودخانه دارد .براساس شاخص زاویه مرکزی، بیشترین تعداد قوس ها از نوع پیچان رود توسعه یافته می باشد و لذا رودخانه قزل ازون یک رودخانه مئاندری پویا می باشد .تحلیل فراکتالی الگوی رودخانه نشان داد که الگوی رودخانه در سالهای مورد مطالعه خاصیت فراکتالی دارد که تکرار الگو در درون خود را به همراه دارند ولی با این تفاوت عمده که در بعضی از سالها یا بخش های یک بازه الگوی تکرار شونده در سراسر رودخانه یکی نیست و در بخش های مختلف الگوی متفاوتی بوده که تکرار شده است .بررسی پایداری رودخانه به وسیله روشهای ریاضی نشان می دهد که روشهای ریاضی با مدلها و روشهای ژئومورفولوژی و واقعیت های مورفولوژیکی رودخانه در طبیعت همخوانی ندارند به این دلیل که بیشتر این مدلها برای بسترهای آبرفتی تعبیه شده اند و برای بسترهای غیرآبرفتی اصولا قدرت تحلیل ندارند .با توجه به شاخص های کمی بررسی شده و قدرت فرسایندگی و توان رودخانه برای ایجاد تغییرات در بازه های مختلف، رودخانه قزل اوزن هنوز به مرحله تکامل خودش نرسیده است .و فعالیت رودخانه ای جهت رسیدن به مرحله تکاملی ادامه دارد ولی وجود سازندهای بسیار مقاوم و همچنین تاثیر فعالیت های زمین ساختی می توانند در روند تعادلی رودخانه اختلال ایجاد کنند .

in order to identifying and evaluating eventual problems and risks for maintain and optimize utilization of natural resources and it is among the priorities of Geomorphology Studies. Gezel Ozan River is one of the main rivers in Iran that the formation of bed geometry is indifferent at various intervals. In this research, studied region is range between 30 KM of Miane city to Politicalborderof Zanjan province with 37 12? to 37 25? latitudes and 47 48? to 48 27 ?longitudes. The goal of this research is river changes trend in studied region. Instudy in order toachieve thisgoalwere used techniquesanddifferent methods. The width\depth ratio, Entrenchment,longitudinal slope, river power, Sinuosity, Central Angle of Meanders, plan view and litology of Bed River has been used for study of river geometry. The changes of river geometry pattern were surveyed by Sinuosity, Central Angle of Meanders and Fractal Geometry Analysis in for periods. For determining Fractal Dimension was used from Box counting method. Stablestateof rivers was analyzed by shear stress and Relative Bed Stability index. Results of this research indicated that river pattern in the firstinterval is braided river, in the secondinterval is Single-channel Meandering and in the four period is Meandering -braided based on fluvial factors and Rosgen classification. Research findingsindicatethat river changes trend in studied intervals is deferent in all studied periods perfectly. So thatin the firstinterval, the rate of this changes was very high and the secondintervalhas hadthe lowestchanges in all studied periods. Amounts of Sinuosity and Central Angle of Meanders indicated that Sinuosity and Central Angle changes was observed in limited rang (except a low fraction in mountain regions) in all studied intervals. It indicates arcs nearly similar in river. The Reason of Gezel Ouzan River Meandering is deferent perfectly in deferent regions, discharge process, sediment and in thegeneral case river power and Lateral erosion have major role in Meandering of river in Floodplain interval but Tectonicandgeologicalissues have major role in river Meandering of mountain interval. Maximum number ofarcs is developed meander based on Central Angle Index and so Gezel Ouzan River is a Dynamic Meandering river. Fractal analysis of river pattern indicated that river pattern has Fractalproperties in studied years and it has thepatternrepeatingwithin itself but with this difference thatrepeatedpatternis not the samethroughoutriver in someyears or part of a interval and deferent patterns have been repeated in invarious sectors. Survey of river stability by Mathematicalmethods indicate that Mathematicalmethods are not compatible with Geomorphologic models and methods and rivermorphologicalfactsinNature because of most of thesemodelshavebuilt for alluvial beds and it's are notperformance for non-alluvial beds. According toreviewed quantitativeindicators, erosion power and river power to make changesatdifferentintervals, Gezel Ouzan River hasstillnot reachedthe stage ofitsevolution and activitiesriver continue in order to evolution stage but veryresistant Formationsandalsothe influence oftectonicactivitycaninterfere inthebalance oftheriver.

River Change Trend

Gezel Ozan River

Fractal Geometry

Meander

Central Angle and Sinuosity Indexes

اصغری سراسکانرود، صیاد

رضایی مقدم،محمد حسین، استاد راهنما

ثروتی،محمد رضا، استاد راهنما

نیکجو،محمد رضا، استاد مشاور

سیاه و سفید

نمایه‌سازی قبلی