مرحله جدید کارهای پژوهشی حوزه تالش براساس یک برنامه اضطراری از سال ۱۳۷۱ آغاز شد که تاکنون ادامه یافته است.در طی این مدت،محوطههای وسکه،میانرود،اسبسرا،مریان،آق اولر،تندوین، مکشوف گردید.کاوش گورستان باستانی تول گیلان در سه فصل انجام شد که به کشف ۶۵ گور از نوع قبور چهار چینه سنگی و یک گور دلمن و به آثاری از آغازین سدههای هزاره اول قبل از میلاد و اولین کتیبهء میخی اورارتویی در طول فعالیتهای باستانشناسی استان گیلان منتهی گردید. کاوش محوطه باستانی تول گیلان به مدت دو فصل ادامه یافت که حاصل کار کشفگورستان وسیعی از هزاره اول قبل از میلاد در آن بوده که متاسفانه تعدادی از آنها در طول زمان مورد کاوش غیر مجاز قرار گرفته و ارزش مطالعاتی خود را از دست داده بودند.آنچه در کاوش گورستان مزبور از اهمیت ویژهای برخوردار است تنوع بافت معماری مقابر و آثار مکشوفه در آن می باشد که این خود می تواند بیانگر نوعی اضافه تولید و درنتیجه شکل گیری اختلاف طبقاتی در جامعه آنروز منطقه باشد. کاوش گورستان تول گیلان دربردارنده شواهد و مدارک ارزشمندی در ارتباط با تمدن و ویژگیهای هنری سرزمین کادوس بود که در این مقاله به تحلیل و تفسیر این موضوع پرداخته شده است