توحات مسلمانان در عصر خلافت خلفای سه گانه، و مواضع امیرالمومنین (ع) در این خصوص از موضوعات مهم و معرک آراء در بین فرقههای مسلمانان است. در این موضوع دیدگاههای موافق و مخالفی مطرح است و رسیدن به یک نظر واحد و حل شبهات پیرامون موضوع هدف نهایی این نگارش است. با توجه به جنگهای عصر پیامبر، و تحلیل سیر جهادی ایشان، تفاوت روش پیامبر و خلفا روشن میشود. جهاد در عصر بعثت جنب دفاعی داشت و در دعوت به سوی اسلام منطق گفتگو مطرح بود، اما در دوران خلفا نبردهایی رخ داد که در ظاهر با هدف گسترش اسلام بود اما در جامعه اسلامی و در جوامع تازه فتح شده اثرات سوء گذاشت که از آن میان میتوان به از بین رفتن ارزشهایی که در دوران حیات پیامبر بوجود آمده بود، اشاره کرد.همچنین با بررسی مستقل تاریخ فتوحات خلفا و پیامدهای آن نیز آسیبهای اجتماعی و دینی این رفتار در بلاد فتح شده و روحی فاتحان و مسلمانان مشهود است. آنچه مورد بحث و شبهه است مشورت دادن امیرالمومنین (ع) و کمک ضمنی ایشان به خلفا در باب فتوحات است؛ که با دقت تاریخی و بررسی همه جانبه معلوم میشود تدبیر امام محض خیرخواهی برای حکومت اسلامی است نه دفاع و ت╩یید مطلق نظام خلافت. حضور حسنین در فتوحات نیز که به عنوان شبهه مطرح میشود سند معتبر تاریخی ندارد. اسناد معتبر تاریخ و حدیث نشان میدهد که امیرالمومنین (ع) با این شکل از گسترش اسلام مخالف بودند و اجازه حضور حسنین در این فتوحات را نمیدادند و مشورت های ایشان به خلفا در جهت کمک به جامعه و حفظ کیان اسلام بود اما برخی از اصحاب خاص ایشان با کسب اجازه از آن حضرت در فتوحات حضور داشتند تا با شکست مسلمانان در نبردها اصل اسلام از میان نرود. واژگان کلیدی: امیرالمومنین (ع) ـ فتوحات مسلمانان ـ خلفای سهگانه ـ سیر نبوی ـ سرایا و غزوات ـ حسنین ـ اصحاب خاص
آسیب شناسی فتوحات مسلمانان در عصر عزلت امیر المومنین (ع)