عنوان

نقش دعا و ذکر در تربیت روان

فارسی

نقش دعا و ذکر در تربیت روان

حسنعلی نوبهار

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

1387

موضوع این پایان نامه، مطالعه و تحقیق درباره نقش دعا و ذکر در تربیت روان در ابعاد مختلف و بیان دیدگاه های متفاوت است. از آن جا که بررسی نقش تربیتی دعا، احتیاج به تحقیق در مسائل تربیتی دارد، در پرداختن به مسائل تربیتی، ابتدا موضوع تربیت مورد توجّه قرار داده و مقدّمتاً مختصری درباره موضوع تربیت در شاخه روح و روان پرداخته شد، و پس از آن مباحث مختلف و ضروری در مورد تربیت آمده و بحثی غیرزاید و ضروری معرّفی شده و پایه و اساس مباحث بعدی دانسته شده است. بخش های چهارگانه این پایان نامه، گویای این مطلب مهم است. بخش اوّل، درباره فلسفه تربیت یا پرورش روح است که خود از دو فصل تشکیل یافته است. فصل اوّل به روح یا حقیقت انسان پرداخته و در این راستا، لزوم خودشناسی در آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته و ریز موضوعات مربوط به حقیقت و خصوصیات روح، شرح شده است. در ادامه، نگارنده، مراتب و مراحل روح را برمی شمرد و بر این عقیده است که تقسیمات مراحل نفس، به هفت مرتبه محدود نبوده و تربیت نفس به معنای نابودی آن در مراتب پایین تر نیست. در فصل دوم، تربیت و مبانی و هدف های تربیتی عنوان شده و ضمن بررسی مفهوم تربیت، تشابه بین واژه های مترادف آن شرح داده شده است. بحث دیگر این فصل، درباره امکان تربیت روح آدمی است که در این باب به استناد آیات و روایات و نظر حکما و فلاسفه و استدلال به نتایج علمی تربیت تمسّک شده است. مبحث دیگر در این فصل، در باب اقسام تربیت، هدف های تربیتی، و تفاوت دل ها در آیات قرآن است. همچنین ضمن استشهاد به آیات قرآن، مراحل تربیت در گونه های بشری مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم پایان نامه - که بحث اصلی آن به شمار می آید - با عنوان «فلسفه دعا یا پرورش در پرتو نیایش»، ضمن تعریف واژه نیایش و پرستش و همچنین واژه عرفان، آرای مختلف در مورد منشأ پیدایش مذهب، بازگو شده و نگارنده، به تناسب بحث نیایش با فطرت بشر، درباره فطرت، طبیعت و غریزه، خصوصیات فطرت، رابطه فطرت و نیایش، فطرت ادراکی در آیات و روایات، فطرت احساسی یا نیایش در قرآن و روایات، قلم زده و در ادامه نیز نکاتی را در مورد فلسفه دعا تذکّر داده است. در قسمت دیگر این بخش، موانع استجابت دعا را بر شمرده و هفت مورد عمده از این موارد را توضیح داده است. بخش سوم با عنوان «دعا و ذکر» آغاز شده، که در دو فصل مجزّا، درباره هرکدام بحث نموده است. در فصل اوّل، ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی دعا، شرایط مقدّماتی تحقّق نیایش از نظر آیات و روایات بیان شده و ضمن بر شمردن شرایط و آداب دعا و تقسیم آن به آداب ظاهری و باطنی، نظر مرحوم علّامه طباطبایی در این باب، آمده است. وی در فصل دوم نیز ضمن تعریف لغوی ذکر، به چهار مرتبه از مراتب ذکر اشاره شده و مرتبه چهارم، از نظر آیات و روایات بررسی شده و در ادامه ، ضمن بیان ثمرات و نتایج اصلی دعا و ذکر و نتایج فرعی هر کدام، این دو را بهترین غذا برای روح می داند. نگارنده در ادامه فصل، به تناسب، غفلت از ذکر و نتایج و آثار و عواقب اعراض از ذکر خدا را توضیح می دهد و ضمن آوردن چند تذکّر مهم به بررسی علّت فضیلت ذکر و دعا می پردازد. نگارنده، در بخش چهارم، نمونه هایی از مضامین دعاها و جنبه های تربیتی آن توضیح می دهد و ضمن بیان اسما و صفات الهی و تقسیم این اسما به حقیقی و مجازی، تفاوت بین صفات جمالی و جلالی را بیان می دارد. در ادامه نیز آثار بیداری یا شناخت حیات برتر را توضیح می دهد و در خاتمه، قسمت هایی از دعای امام سجّادعلیه السلام را که درباره نفس امّاره و شیطان است، شرح و بسط می دهد.

پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه;