عنوان

منازل وجودی انسان در حرکت استکمالی عقل از منظر ملاصدرا

منازل وجودی انسان در حرکت استکمالی عقل از منظر ملاصدرا

محمدمهدی گرجیان، معصومه اسماعیلی

انسان دارای حقیقتی استکمالی و مقام لایقفی است، اما این موضوع که از نظر ملاصدرا، منازل انسان در سیر استکمالی چیست؟ و انسان برای وصول به مراتب کمال، چه منازلی را از سر می­گذراند، مسألۀ مورد تحقیق در این نوشتار است. هستی دارای مراتب طبیعی، مثالی و عقلی بوده و انسان به تبع آن دارای مراتب وجودی حسی، خیالی و عقلی است. انسان از مقام جسمانی با استمداد از عقل نظری و عملی و بهره­گیری از جذبۀ ربانی عبور می­کند و به سمت تجرد خیالی می­رود و پس از استکمال در این درجه به درجۀ عقلی می­رسد، شخص انسانی دارای اکوان متعددی است و در هر انسان جسمانی، انسانی نفسانی و عقلی موجود است. ایشان در تقریر سیر استکمال نفس بر اساس حرکت جوهری، از مرتبۀ حس به خیال و از خیال به عقل، انسان را متوقف نمی­داند و مرتبۀ فوق عقلی نیز برای او قائل است و راه­یابی به کمال باید در عقل نظری و عملی اشتداد یابد و این استکمال در عقل نظری در مرتبه­ای متوقف نمی­ماند و عبور از عقل مستفاد و رسیدن به مقام فنای فی الله راه را برای سلوک در مراتب فنا می­گشاید و در مرتبۀ عقل عملی نیز میان قوای علم و غضب و شهوت اعتدال ایجاد می­نماید، به مراتب کمالی نائل می­آید و در نهایت عقل عملی و نظری در مرتبۀ وصول به فنای فی الله با یکدیگر متحد می­شوند. بر اساس راهبرد حکمت متعالیه که جامعی از برهان، قرآن و عرفان است، معلوم می­گردد که در حرکت جبلّی و ارادی انسان در قوس صعود می­تواند همۀ مراتب امکانی را تا فراسوی بی­نهایت و مقام لایقفی بپیماید.

عقل نظری;عقل عملی;نفس;

مقاله;