عنوان

جایگاه و معانی استفهام در قرآن

فارسی

جایگاه و معانی استفهام در قرآن

فاطمه محمدشاهی

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

1387

با توجه به اهمیت موضوع استفهام و گستردگی آن در قرآن کریم و توجه به تأثیر آن در فهم صحیح قرآن و جلوگیری از انحرافات تفسیری، تحقیقی همه جانبه در این مجموعه، صورت گرفته است. در این راستا، انواع استفهام و معانی مجازی آن، ویژگی و احکام، بلاغت، کاربرد، کارکرد و گونه های استفهامی قرآن مورد بررسی قرار گرفته و در پایان استفهامات هر سوره با ذکر تعداد و ادات آن مشخص شده است. با بررسی استفهامات قرآنی می توان گفت فقط در 18 سوره از 114 سوره، استفهام ذکر نشده است و از 1260 استفهام صریح و مقدر، 996 مورد در سوره های مکی و 264 مورد در سوره مدنی نمود بیشتری دارند. کاربرد استفهام در معنای حقیقی اندک است و بیشتر در معنای مجازی استعمال شده است. کثرت معانی مجازی به ترتیب عبارتند از:انکار، تقریر، تعجب، توبیخ، نفی، تعظیم، وعید، تشویق، تهکم، استبعاد، امر، تمنا، تذکر، عرض، تحضیض، تهویل، تحقیر، تنبیه و استهزاء. موارد دیگر استفهام مجازی در قرآن کمتر استعمال شده است. استفاده از اسلوب استفهام، به منظور طلب آگاهی و کسب خبر از چیزی که قبلاً معلوم نبوده و به سخن در آوردن مخاطب به دلیل اغراضی که سائل آگاه مد نظر دارد، با اداتی روان و ساده چون (همزه، هل، کیف، کم، متی، من، ما، ایّ، این، ایّان)، در قرآن مطرح شده است. این اسلوب گویای این حقیقت است که کلام الهی همواره از بلیغ ترین و فصیح ترین سخن استفاده نموده تا منظور خود را بدون هیچ غموضی و با ساده ترین الفاظ که عمیق ترین معنا را در بر دارد، به انسانها برساند. از شیوه های رایج استفهامات قرآنی این است که خداوند گفتمانی را در قالب پرسش و پاسخ بین افراد و گروه های مختلف نظیر خدا و پیامبران، پیامبران و مردم، ملائکه و خداوند، ابلیس و خداوند، بهشتیان و جهنمیان، .... و بالعکس به تصویر می کشد و با نشان دادن فرجام عملکرد آنان، شخصیت واقعی آنها را به مخاطب می نمایاند. این روش، علاوه بر اینکه به کلام خدا زیبایی خاص می بخشد، تأثیری شگرف بر روح و جان انسان می گذارد، عواطف و احساسات او را بر می انگیزد، حس کنجکاوی او را ارضا می کند و او را به فهم عمیق تر مسائل می رساند. این خود یکی از زیباترین هنرهای بلاغی و روش عالی تربیتی قرآن کریم در هدایت انسان ها به کمال، محسوب می شود. موضوع و محور اساسی استفهامات قرآنی در سور مکی بر پایه توحید، معاد و نبوت استوار شده و در سور مدنی، و احکام و اخلاق، نمود بیشتری داشته و تمامی آنها با سه مقولة مهم تعقل، اختیار، و شناخت پیوند ناگسستنی دارند. امید است با استفاده از درج مطلب ارایه شده در باب استفهام که مبتنی بر کتاب های علوم قرآنی، ادبیات عرب، بلاغت، تفاسیر مختلف و کتاب های روان شناسی می باشد و با کاربردی کردن اطلاعات این تحقیق، بستر مناسب را برای فهم صحیح استفهام در قرآن ایجاد نموده و هنر قرآن را در به کارگیری این اسلوب بلاغی بیشتر از گذشته آشکار نماییم.

پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه;