/ از: میرزا محمد مهدی خراسانی ( ۱۱۵۲، مقتول: ۱۲۱۷،۱۲۱۸ق.)، ملقب به شهید رابع
ص ۱۲۰-۱۹۲.
خشتی. ۱۶*۲۲ سم. ۴۵۲ص. ۱۵-۲۳س.
1
2
قال اعلم ان جمعا من علماء دهر الزمان ایدهم الله اعتقد و احلیه القرض بشرط المعامله المحاباتیه و هو ان یشتری شیئا قلیلا بقیمه کثیره او بیع بعکس ذلک و مرادی منها هنا ان یبع المقرض من المستقرض بازید من ثمن المثل او یشتری منه یانقص منه او یو جر بازید من المثل او یستاجر بانقص منها او یصالح کذلک او یملک منه عینا او منفعه بقصد هبه او غیره و ادعی بعضهم عدم الخلاف من الشیعه ... اقول یقال حبوت الرجل حباء بالکسر و المد اعطیته الشیء بغیر عوض و الاسم منه الحبوه بالضم و منه الحبوه لما یعطی الولد الاکبر من مال ابیه و منه ایضا بیع المحابات و هو ان یشتری شیئا باکثر من ثمن مثله او یبیع شیئا ... .
... اقول مما ذکر تظهر ان حمل نحو روایت سلسبیل علی الطمع مما لا سبیل الیه و قدر مختص ... و الاحوط ترک شرط احدهما فی الاخر و ایقاع القرض و المعامله علیحده کما هو متعارف فی هذا الزمان و هذا المکان بل کان متعارفا فی الاعصار الماضیه و الامصار العظیمه و لا یحرم حوله شبهه و المرجو امن الله الهدایه بحق اصحاب العصمه سیماثا من الائمه الذی شرفنی و کرمنی بمجاوره عتبه العلیه علیه الف التحیه و الثنیه و قد وقع الفراغ فی عزه شهر جمادی الثانی سنه ۱۲۲۶.
این نسخه چند کاتب دارد. چند رساله به خط سید محمد موسوی فرزند هدایت الله است و برخی از آنها نیز تالیف خود او است.
نوع خط:
نوع کاغذ:
نسخ و نستعلیق.
به رنگهای مختلف آبی و سفید و شکری رنگ.
1
بر پشت نخستین برگ دفتر یکی از کاتبان فهرست رسالههای دفتر را نوشته و مطابق فهرست مذکور دو رساله (رساله قبله خواجه نصیرالدین طوسی و یک منظومه در علم حروف) و نیز قسمت بیشتر از رساله شیخ بهایی در قبله از دفتر برداشته شده زیرا نام رسالههای مذکور در فهرست آمده اما در دفتر نیست و رساله حدوث العالم ناقص است.
ماخذ فهرست: مجلد سوم ، صفحه ۲۳۷۸-۲۳۸۰.
نک: اعلام الشیعه ق۱۳ق. ص ۱۷۳؛ ذریعه ۷/ ۱۲۷.
نک: اعیان الشیعه ۴۷/ ۲-۸۷؛ نجوم السماء ۳۳۰-۳۳۱؛ مطلع الشمس ۲/ ۳۹۴-۳۹۵.
آقا باقر وحید بهبهانی ( - ۱۲۰۵ق.) رسالهای نوشته در بیان حیل شرعی ربا و آنچه غیر مشروع است و مشروع پنداشتهاند به نام رساله محاباتیه.
از رساله محاباتیه بهبهانی نسخهای در مجموعه طباطبایی و نسخهای در الهیات موجود است. کتاب حاضر ردی است بر رساله محاباتیه وحید بهبهانی. در فهرست رساله های موجود در این دفتر (که روی یکی از صفحات اضافی اول دفتر است) تالیف این «رد» به «شهید ثالث و مهدی ثانی میرزا محمد مهدی خراسانی» نسبت داده شده است. در ذریعه از این رساله (نه به استقلال و نه در ضمن ذکر رساله بهبهانی ) یاد نشده است. سید ابوتراب بن ابی القاسم موسوی خراسانی ( - ۱۳۴۶ق.) رسالهای به فارسی در این موضوع نوشته. سید محمود خوانساری و میرزا ابوالقاسمن قمی صاحب قوانین نیز رسالهای به عربی دارند و به نوشته ذریعه رساله اخیر با غنائم او چاپ شده.
در اعیان الشیعه در ضمن ترجمه میرزا محمد مهدی خراسانی (جد خانواده شهیدی مشهد) که از شاگردان وحید بهبهانی بوده است رسالهای از او در رد محاباتیه استاد یاد گردیده. بنابراین رساله حاضر بدون تردید تالیف میرزا محمد مهدی بن هدایت الله ملقب به شهید رابع است. مولف اعیان الشیعه در ضمن ترجمه مبسوط او (به نقل از نجوم السماء و مطلع السعدین و فاضل بسطامی) این سه تالیف را برای او یاد کرده:
۱. شرح بر کفایه خراسانی که شرح کتاب طهاره آن از تالیف خارج شده. در ذریعه شرح کتاب زکوه و خمس کفایه خراسان از سید ذبیح الله سبط میرزا محمد مهدی یاد شده اما از شرح کفایه خود او یاد نشده است.
۲. رساله تحقیق نیروز (نوروزیه).
۳. رساله در رد رساله محاباتیه استاد محمد باقر وحید بهبهانی.
۴. شرح دروس شهید. تالیف این کتاب در نجوم السماء بدو منسوب شده و در اعیان الشیعه نیامده است.
در مجموعه ۱۸۰۴ (که اینک رسالههای موجود در آن را میشناسیم) علاوه بر رد رساله محاباتیه بهبهانی این رسالهها نیز از میرزا محمد مهدی درج شده:
۱. رساله در شرح رسالهای در ولایت در نکاح.
۲. رساله در بقاء اجساد ائمه اطهار (ع) در قبور.
۳. رساله نوروزیه (تحقیق در نوروز).
از این رسالهها که یاد کردم تنها رساله نیروزیه در اعیان الشیعه و مطلع الشمس آمده و دیگرها را در هیچ ماخذی ندیدهام. شیوه مولف این رساله آن است که نخست قطعهای بزرگ که گاه به ۲ صفحه میرسد از رساله محاباتیه را با عنوان «قال» نقل کرده و سپس عنوان «اقول» به توضیح و رد سخنان وحید پرداخته و همه جا پس از ذکر یا اشاره به نام او «دام عمره» میگوید و بنابراین این رساله در سالهای قبل از ۱۲۰۵ق. (تاریخ درگذشت وحید بهبهانی) تالیف شده است.
غرض شهید از تالیف این رساله تصحیح معامله محاباتیه است که به عنوان طریق خروج از برای ربا ذکر شده و وحید بهبهانی رساله خود را به منظور تحریم همه طرق حتی بیع محاباتی تالیف کرده و این کار را به انواع عبارتها تقبیح کرده است.