رساله شیخ الرئیس فی اقسام النفوس فصل اول، در اقسام نفوس و آن چهار است فلکی و حیوانی و نباتی و طبیعی اما در اقسام، فلکی آنست که قصد او بر یک چیز است و فعل او بر یک جهت اما حیوانی آنست که بعکس اینست اما نباتی آنست که در فعل مساوی نفس حیوانیست و لیکن مخالف است در اختیار و اما طبیعی آنست که در فعل موافق نفس فلکیست و مخالف است در اختیار...
...فصل شانزدهم صاحب این رساله بوعلی سینا قدس سره گفت این اسرار نفس را ما بوجه پیدا کردهایم تا اخوانی که بعد از ما باشند دریابند و حرام کرده شد بر کسانی یاد دهند که در این عالم متعصب و معاند باشد و الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی نبیه محمد و آله اجمعین الطیبین الطاهرین المعصومین.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نیمی نستعلیق و نیمی شکسته نستعلیق.
اصفهان نخودی.
مقوای مشکی با عطف از کالینگور آبی.
این رساله مانند اصل دارای ۱۶ فصل است به شرح ذیل:
فصل اول: در اقسام نفوس.
فصل دوم: نفس انسانی آن است که او فاعل است با اختیار.
فصل سوم: ادراکیت نفس انسانی مجرد است.
فصل چهارم: هر قوت که صورت دریابد آن قوت جسمانی است.
فصل پنجم: نفس انسانی مدرک معقولات کلی است.
فصل ششم: نفس انسانی انقسام محل.
فصل هفتم: ادراک نفس.
فصل هشتم: نفس انسانی حادث است به حدوث بدن.
فصل نهم: نفس انسانی باقی است.
فصل دهم: انتقال نفس از بدن به بدن.
فصل یازدهم: حکم فیلسوف آن است که نقش یک جوهر است.
فصل دوازدهم: نفس انسانی صادر از عقل فعال است.
فصل سیزدهم: نفس انسانی مستعد است قبول علم را از جوهر.
فصل چهاردهم: نفس انسانی را استناد در عالم کون و فساد.
فصل پانزدهم: نفس انسانی را بعد از مفارقت سعادت و شقاوت است.
فصل شانزدهم: اسرار نفس ادامه دارد.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۶۲۹-۲۶۳۰.
نک: سپهسالار، ۲۳/۸۳۷۱؛ موزه بریتانیا، ( گ ۳۸۱-۴۰۳) و موسوم است به ترجمه معاد.
(مربوط به پدیدآور): بیهقی (در تتمه صوان الحکمه، 121-128 و در تاریخ حکما) تاریخ درگذشت ساوی را ثبت بیاورده، شهر زوری نیز بدان اشارت نکرده (ترجمه دری، 129).بروکلمان 540ق و زرکلی و عمر رضا کحاله 550ق گفتهاند.
در فهرست مصنفات شیخالرئیس چند رساله در نفس یاد شده که یکی از آنها به نام النفس علی طریق الدلیل و البرهان و رسالهای است دارای ۱۶ فصل و آقای دکتر مهدوی آن را با ش ۱۲۱ و قنواتی به ش ۷۴، ۷۷، ۱۰۹، ۱۹۹ و ۲۰۱ یاد کردهاند.آقای دکتر مهدوی برای این رساله دو ترجمه یاد کردهاند:یکی ترجمه نفس منسوب به شیخ الرئیس و مطبوع.دیگری که فقط دو نسخه از ان موجود است.این ترجمه مورد گفتگو هیچ یک از آن دو نیست و سبک فارسی آن تازه است در کتابخانه مجلس نسخهای دیگر از این ترجمه موجود است ( ش ۵/۶۳۱).
الطیر (شرح و ترجمه)
/ شارح و مترجم: عمر بن سهلان ساوجی ( -540 یا 550ق.)