، بیشتر آن در اواخر قرن ۹ بین ۸۹۷ و ۸۹۹ق نوشته شده.
ص۱۰۲- ۱۱۷ (صاحب ذریعه در ذیل عنوان مبدا و معاد نیز از این کتاب یاد کرده و آن را از خواجه نصیر طوسی دانسته و نوشتهاند چاپ شده است. در فهرست دانشگاه نسخهای از این کلمات به نام «مبدا و معاد» بدون ذکر مولف (نسخه ش 35/ 2401) و رسالهای دیگر با نام مبدا و معاد از ابهری یاد شده در دو بخش، بخش یکمدر 7 فصل و بخش دوم در 5 فصل که جز این است (ش 34/ 2401) در دفتر 120 (کتب اهدایی امام جمعه خویی به کتابخانه مجلس) نسخهای از این رساله به نام «کلمات عشره» یاد ده کلمه با چند رساله از میر سید علی همدانی ضمیمه است و این نگارنده این رساله را نیز از میر سید علی همدانی پنداشت اما اکنون نسبت آن را به اثیرالدین ابهری رحجان مینهم زیرا در بیشتر نسخهها که تا این زمان به نظر رسیده صریحا به او منسوب شده است. مجلس، ش 3/ 120 خویی، ذریعه 19/ 53، دانشگاه 35 و 34/ 2401 (فهرست کتابخانه مجلس ج 2/ 9 چاپ اول، ص 958) ).
؛ رقعی. ۱۱*۱۸ سم. ۲۵۶ص. شمار سطر: گوناگون.
1
2
بسمله، شکر و سپاس مر خدای را که بر کشنده عقل و جان است و پدید آرنده زمین و آسمان است و درود به محمد مصطفی علیه السلام که برگزیده رحمان است و مهتر انبیای آخر زمانست و بر آل و اصحاب او اما بعد این کلمه چندست در معرفت مبدا و معاد که بالتماس دوستی از دوستان تحریر افتاده انشاء الله بر وفق مراد باشد. کلمه اول هرچه موجود است اگر در وجود و کمال وجود محتاج نیست بل که وجود و کمال وجود او... .
...کند نجات یابد و اکر نه هلاک گردد و نعوذ بالله من الهلاک و صلی الله علی محمد و آله و صحبه...الطیبین الطاهرین تم المختصر الذی الفه الامام اثیرالدین الابهری قدس سره العزیز.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق قلمهای مختلف.
شکری آهارمهره شده.
تیماجی قهوهای رنگ.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۶۲۰- ۲۶۲۱
نک: ذریعه، ۱۸/ ۱۱۷.
رسالهای است فلسفی در معرفت مبدا و معاد.
مولف خود در دیباچه میگوید: «این کلمهای چند است در معرفت مبدا و معاد» و در نسخه ما (در فهرستی که در اول دفتر نوشته شده) نام آن رساله در مبدا و معاد یاد شده. اما در پایان نسخهای از این رساله که در کتابخانه ملک است (ش 5685) نوشته شده «تمام شد کلمات عشره...». در ذریعه نیز با همین نام اخیر وارد شده.
در نسخه دیگری که در کتابخانه مجلس با ش 6/ 639 موجود و از نسخه حاضر تازهتر است نیز همین نام آمده و فهرست نگار نیز آن را با همین نام کلمات عشره معرفی کرده است.
در ذریعه مولف این رساله شناسانده نشده اما در ذیل نسخه ما که از نسخه ملک کهنهتر است (نسخه ملک مورخ 998ق است و نسخه ما در اوایل قرن 10ق نوشته شده)، تصریح شده که رساله از اثیرالدین ابهری است و نویسنده فهرست رسالههای این دفتر (در پشت برگ نخست دفتر) نیز این رساله را از اثیرالدین ابهری دانسته است.
از اثیرالدین، اشعار فارسی و مراسلهای به فارسی با خواجه نصیر طوسی نقل شده اما از دیگری به نام کلمات عشره یا مبدا و معاد تاکنون ذکری ندیدهام.
شیوه فارسی رساله نیز کهنه است و خصائص فارسی عصر اثیرالدین در آن مشهود است، خاصه آن که کاتب نسخه ما رسم الخط نسخه اصلی را بیشتر حفظ کرده است. این رساله دارای ده کلمه است و در هر کلمه مسائلی درباره مبدا و معاد یاد شده و فهرست آنها به طور خلاصه از این قرار است: کلمه اول. تقسیم وجود و موجود.
کلمه دوم. مقولات.
کلمه سوم. افلاک و مراتب آنها.
کلمه چهارم. فلک اعظم و لوح و قلم و وجود حرکت و حیوه در افلاک.
کلمه پنجم. عناصر اربعه.
کلمه ششم. قوای انسان.
کلمه هفتم. مراتب عقل.
کلمه هشتم. خیر و شر و قضاء الهی.
کلمه نهم. قوای نفسانی انسان. و ترتیب وجودی آنها.
کلمه دهم. حال نفس پس از مفارقت از بدن و معنی بهشت و دوزخ.
در پایان هر یک از اکلمات در زیر عنوان «سر» برخی از اسرار و رموز عرفانی و اخلاقی یا فلسفی دقیق و متناسب با موضوع سخن در آن کلمه یاد گردیده.
مولف از فیلسوفان دیگر یاد نکرده و به استدلال نیز کمتر پرداخته است.
هیئت (رساله در...)
/ از: ابواسحاق بن عبدالله خادم برهانی کوبنانی (قرن 10ق)