عنوان

نامه دانشوران

۱۰-۹۳۸۷

فارسی

نامه دانشوران

[نسخه خطی]

/ از: گروهی از دانشمندان

؛ زیر نظر اعتضادالسلطنه

: کاتب: محمدطاهر درجزینی همدانی (به قرینه دیگر مجلدات کتاب)

، تاریخ کتابت: ۱۲۹۶-۱۲۹۷ق.

؛چهار، ۳۹۸، چهار برگ، ۵/۲۱*۵/۳۴، ۲۱ سطر، ۲/۱۲*۳/۲۴.

1

2

حمد بی‌حد مر خدائی را نخست/ که به نامش نامه‌ها گردد درست// آن خداوند بخشاینده مهربان و خالق جان بخش روزی‌رسان که از کمال قدرت و دانایی و نهایت عظمت و توانایی که او راست.

در حدود سال سیصد و نود و سه هجری در دارالسلام بغداد بساط زندگانیش بر چیده گشت.

زیر نظر اعتضادالسلطنه (۱۲۳۴-۱۲۹۸ق) بدین شرح:

۱. ابوالفضل بن فضل‌الله ساوجی (۱۳۱۲ق).

۲. حسن بن محمدتقی طالقانی مولف لسان العجم.

۳. عبدالوهاب بن عبدالعلی قزوینی (۱۳۰۶ق).

۴. محمدمهدی بن غلامعلی قزوینی عبدالرب آبادی (۱۳۳۱ق).

نوع خط:

تزئینات متن:

تزئینات نسخه:

تزئینات نسخه:

رکابه نویسی:

تزئینات جلد:

نوع کاغذ:

نستعلیق، عبارات عربی نسخ معرب.

عناوین و نشانی‌ها شنگرف.

دو صفحه آغازین مذهب و مرصع، در وسط دو ترنج بزرگ زرین و سر ترنج که به خط نستعلیق جلی در آن نام کتاب و سال کتابت و تالیف نوشته شده: «مجلد چهارم از نامه دانشوران ناصری که طبقه دیگر از علما از هر صنف به رشته تالیف و تحریر بیرون آمده در سنه ۱۲۹۶ق»، اطراف این ترنجها نقوش گل و بوته اسلیمی مذهب و مرصع، در حاشیه کتیبه‌هایی که یک در میان زرین و سیمین‌اند و با قلم مشکی و سفیداب فهرست اعلام کتاب با شماره صفحه در آنها نوشته شده است؛ پس از آن دو صفحه اول کتاب تمام تذهیب؛ در آغاز سرلوح مذهب و مرصع نفیس قاجاری با کتیبه قلمدانی زرین که درون آن بسمله نوشته شده است؛ حاشیه این دو صفحه تمام تذهیب با نقوش اسلیمی نفیس؛ بین سطور طلااندازی شده؛ صفحات مجدول به زر و شنگرف و لاجورد و مشکی؛ کمنداندازی شده با شنگرف و مشکی؛ دیباچه کتاب ۵ صفحه است که توصیف دو صفحه آن گذشت؛ در سه صفحه دیگر دیباچه اشعار درون کتیبه‌های مذهب و مرصع؛ بر بالای همه صفحات دیباچه عبارت: «دیباچه کتاب» درون ترنج زرین نفیس مذهب و مرصعی نوشته شده است. در ص ۴ نام ناصرالدین شاه قاجار به زر تحریردار درون کتیبه مزین؛ بقیه صفحات نسخه جدول‌کشی شده با زر تحریردار کمندکشی شده؛ بر بالای همه صفحات نام کسی که شرح حالش در آن صفحه درج شده به مثابه سر صفحه با خط نستعلیق شنگرف نوشته شده است.

خاتمه کتاب (چهار صفحه آخر نسخه) بین سطور طلااندازی و تذهیب شده؛ در آن جا هم نام ناصرالدین شاه قاجار به زر تحریردار نوشته شده است و اشعار درون کتیبه‌های مزین‌اند.

دارد.

روغنی نفیس دورو، بیرون مشکی با جدول کتیبه دور تا دور آن. داخل کتیبه‌ها قصیده‌ای در مدح ناصرالدین شاه و کتاب نامه دانشوران نوشته شده (با رقم «راقمه و قائله ابوالفضل» در طبله دوم). درون سرخ با ترنج و سر ترنج و لچکی و جدول. عطف تیماج مشکی. قطر: ۴/۵.

فرنگی نخودی آهار مهره.

1

1

1

نسخه ما چنان که از یادداشت خاتمه کتاب بر می‌آید نسخه اصلی است که از روی مسوده پاک‌نویس شده است.

نسخه تصحیح شده.

جزوها ۸ برگی (چند جزو ابتدا و انتهای نسخه ۴ برگی است).

1

خریداری کتابخانه پیش از سال ۱۳۲۰ش.

مجلس، ج ۱۰، ص ۵۰۲-۵۰۵؛ مروی تهران، ص ۲۵۵؛ ملک، ج ۴، ص ۸۰۸-۸۰۹ و ش ۶۴۸۵ (فهرست نشده)؛ فهرستواره، ج ۳، ص ۲۳۱۵؛ از صبا تا نیما، ج ۱، ص ۱۹۶-۲۰۰.

ماخذ فهرست: جلد ۱/۲۹، صفحه ۵۱-۵۴.

در آغاز ۵ برگ دیباچه ابوالفضل ساوجی در ۱۲۹۷ق.

ابوالفضل ساوجی در خاتمه کتاب نوشته: «و اکنون که اواخر سال ۱۲۹۷هجری است به این داعی و خانزاد دولت ابوالفضل بن فضل‌الله الساوجی که از مولفین این کتاب است و نگارنده این خاتمه است از جهه تحریر و انشا مجدد اشارت رفت که این مجلد از اصل مسوده تالیف به رشته تحریر در آمده، ثانیا مراجعه نموده تصحیح و مجلد شود و چون این مجلدات به ترتیب تالیف است اگر با نسخه‌ای که به طبع رسیده و می‌رسد در ترتیب اسامی آن تقدیم و تاخیری باشد در چاپ آن ترتیبی دیگر ثانیا ملاحظه به مناسبت اسامی شده است».

این نسخه جلد چهارم از دوره هفت جلدی کتاب است که دیگر اجزاء آن به شماره‌های ۳۰۵۴-۳۰۵۸ در جلد دهم فهرست مجلس معرفی شده‌اند. نسخه ما نام کاتب ندارد اما به قرینه آن دوره مشخص می‌شود به خامه محمدطاهر همدانی است.

این دوره مخصوص ارائه به ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴-۱۳۱۳ق) تهیه شده بود چنان که در خاتمه جلد اول (نسخه ش ۳۰۵۴) آمده: «و بباید دانست این مجلدات که مخصوص آنست از لحاظ انور همیونی بگذرد و نسخه اول است که کاتب آن از مسوده اصل پس از رفتن به بیاض نگاشته؛ اگر ترتیب اسامی آن با نسخه چاپ تغییری داشته باشد چون بدین ترتیب تالیف یافته و در مخزن کتب همیونی مرتب گشته بود مجلد گردید و ترتیب اسامی نسخه چاپ بر وضع دیگر است بدین ملاحظه که تراجم اشخاصی که دارای هر علمی بوده‌اند اگر به یک نظم و ترتیب باشد مثل این که فقها در یک رشته باشند یا طوایف دیگر طبع را از خواندن کسالت و ملالت پدید خواهد گشت».

متن اشعار روی جلد چنین است:

اگر بخواهی چرخی ز فضل و علم و هنر/ یکی ببین تو بدین نامه همیون فر// که تا ببینی با چشم ظاهر و معنی/ به آشکار و نهان اندر آن هزار صور// ز مشکلات معانی ز معضلات بدیع/ ز بکرهای بیان و ز شعرهای غرر// شدی میسر اگر فاضلان پیشین را/ دمی مطالعت این کتاب جان پرور// همی بشستند از شرم در خوی تشویر/ همه رسایل و تالیف خویشتن یکسر// کسی ندیده و نشنیده این چنین تصنیف/ هر آن چه دیده و بشنیده از گذشته خبر// ز دور دهر و ز حالات اهل دانش و دین/ خبر دهد چو بخواند ادیب دانشور// که تا چگونه ببردند رنج و بنهادند/ به روزگار ز تالیف و فضل و علم اثر// نمود حکم به تالیف این خجسته کتاب/ خدیو گیتی دارای معدلت گستر// یگانه خسرو جم رتبه ناصرالدین شاه/ سر ملوک جهان و خدایگان بشر// شهنشهی که بود قدر جاه او در دهر/ به گاه رفعت و شوکت ز آسمان برتر// ز حسن ترتبیت او قوام یافت علوم/ ز فر مکرمت او نظام دید هنر// برفت چون نود و چار بر هزار و دویست/ ز هجرت شه بطحا ستوده پیغمبر// شروع آن را تاریخ بود در این سال/ به نام شاه جهان شهریار نیک اختر// همیشه تا که بماند ز اهل دانش و فضل/ به روزگار تصانیف نخبه از هر در// بود کتاب شهی را به نام او عنوان/ که نام ماند ازو در زمانه تا محشر// راقمه و قائله ابوالفضل

شرح حال نامه

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

لیبلیبل

MF

87856

1

a

Y