بسمله، الحمد لله کفاء افضاله و الصلوه علی حبیبه محمد وآله، قال- المولی الاعظم العلامه افضل ارباب العمامه استاد البشر... و بعد قد سالنی جمعمن المشارکین لی فی الافاده و الاستفاده کتابه حاشیه علی الملخص فی علم الهیئه للحکیم الفاضل محمود الچغمینی رحمه الله و کنت ادفعهم عن...
... ففی فضل الاولی علی الثانیه عشره ایام و عشرون ساعه و ثمان و خمسون دقیقه و الله اعلم بالصواب و هذا آخر ما کتبنا فی حاشیه هذا الکتاب. وقع الفراغ عن هذه النسخه المبارکه فی الشهر المبارک جمادی الاولی... بلاد الخراسان... تاریخ سنه ۸۴۶.
بر ملخص چغمینی ( -۷۴۷ق.) در هیئت با قال و اقول. عبیدی این شرح را پس از درگذشت چغمینی و پیش از ۲۷ ع ۷۷۵۱۲ (تاریخ کتابت نسخه موجود در کتابخانه الهیات) نوشته است. به نوشته او در دیباچه، این شرح را به درخواست و اصرار جمعی از شاگردان در سه شب و بدون مراجعه به کتابی دیگر یا افزودن مطلبی بر مطالب کتاب نگاشته و ملخص را تلخیص کرده و روشن ساخته. وی میگوید: «از اقامه براهین بر قواعد مسلم – چنانکه شیوه کوتاه همتان است – صرف نظر کردم. و نوشته دیگران را به نام خود نکردم و پس از پایان شرح، آن را از نظر مولانا صاحب اعظم و دستور اکرم... ابوبکر که با این علم آشنائی خاص دارد گذراندم تا آن را اصلاح کند». عبیدی ازاین دستور دانشمند- پس از تجلیل بسیار – فقط با نام ابوبکر یاد میکند. در یک جا از این شرح، عبیدی از خال خود که استاد او و صاحب شرح بر تذکره (خواجه) نیز بوده یاد کرده و خواستار تفصیل را بدان کتاب احاله کرده. در جایی دیگر میگوید: «در زمان تالیف اصل کتاب (ملخص) اوج عطارد در میزان بوده و اکنون که من این حاشیه را مینویسم اوج عطارد در عقرب است». خطبه کتاب در نسخه حاضر از مولف نیست بلکه کسی دیگر- شاید کاتب آن را در زندگی مولف نوشته و از او بدین گونه یاد کرده: «العقل الحادی عشر جلال الحق و المله و الدین فضل الله العبیدی مد الله ظلال جلاله». و اگر این خطبه از کمال بن عوض قیصری رومی (نویسنده همین نسخه باشد) (که تاریخ آن ۸۴۶ق. است)، با توجه به تالیف این کتاب قبل از تاریخ ۷۷۵ق. (تاریخ نسخه الهیات). نتیجه آن است که عبیدی صاحب عمری طولانی بوده است.
این رساله به خط نسخ کمال بن عوض بن بخش رومی قیصری (در نسخه عنقری و ظاهرا همان قیصری است) و مورخ ۸۴۶ق. است و در شهر نیشابور خراسان کتابت شده.
نوع خط:
تزئینات متن:
تزئینات نسخه:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق و نسخ تحریری.
عناوین به شنگرف است.
اشکال هندسی و دوائر و جداول در همه صفحات دفتر به شنگرف است.
سمرقندی شکری رنگ.
مقوایی مندرس با عطف از پارچه قرمز گلدار و حواشی سجاف شده با تیماج سیاه.
1
2
در این رساله دو صفحه سفید است اما در نسخه نقصی نیست.
در حواشی نسخه حاضر فقراتی به نقل از قاضی (مقصود قاضی زاده است) و شرح صحایف و نیز: حاشیههای بسیار بدون نشان نوشته شده، ترجمه برخی از کلمات نیز به فارسی در حواشی آمده.
1
بین شماره یک و دو دو صفحه سفید است روی صفحه اول (۳۸) تملک احمد مفتی لواء سلیمانیه مورخ ۱۲۷۸ق. حاکی از اینکه این دفتر را در حضور جماعتی از آن جمله ملا علی احمد برندی و ملا جلالالدین نقودی به بهای سه قرش خریداری کرده و بر صفحه بعد (۳۹) یک رباعی از ابنسینا در تعیین هفت روز نحس (در هر ماه) دیده میشود. روی همین صفحه نیز تملک الیاس بن عبدالغنی نیز خوانده میشود.
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۸۷۱-۳۸۷۲.
نک: الهیات، ۵۹۲.
نسخه الهیات نیز به دست حسین بن حسن قیصری رومی نوشته شده و با کمال تاسف آغاز و انجام آن (با اینکه نسخهای نادر الوجود است) یاد نشده.