پژوهش حاضر در هفت فصل با این موضوعات تنظیم و تدوین یافته است: فصل اول، انسان در آیینه ی قرآن و حدیث: صلصال، طین، مواد یا تعابیر دیگر، نفخ روح، نفس، فطرت، قلب، عقل؛ فصل دوم، بررسی اجمالی کارکردها و مقایسه ی ابعاد وجودی انسان: فکر و اندیشه، تمایلات و غرایز، احساسات و عواطف، هوی و هوس؛ فصل سوم، مروری بر نظام علت و معلول: مبحث فاعلیت الهی، مفهوم تقدیر، مفهوم قضا، سرنوشت انسان، جبر و اختیار؛ فصل چهارم، بررسی اجمالی در دیدگاه برخی مکاتب فکری: تلازم شناخت جهان و انسان، انسان در بینش مادی، انسان در بینش ادیان؛ فصل پنجم، مبانی اخلاق: تعریف اخلاق، تعریف وجدان، رابطه ی وجدان با اخلاق، پایه ی اخلاق؛ فصل ششم، نقش شیطان در اضلال انسان: ابلیس در قرآن و حدیث، وسواس، تزیین، وعده، تسویل، ولایت، غفلت؛ فصل هفتم، بررسی معنای لغوی و اصطلاحی تزکیه: تزکیه، معنای اصطلاحی و تفسیری، تزکیه در قرآن و حدیث.