عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
شماره کتابشناسی ملی
کد کشور
IR
شماره
۱۰-۱۲۷۵۲
زبان اثر
زبان متن نوشتاري يا گفتاري و مانند آن
فارسی
عنوان و نام پديدآور
عنوان اصلي
ترجمه کتاب من لایحضره الطبیب رازی
نام عام مواد
[نسخه خطی]
نام نخستين پديدآور
/ از: ناشناس
وضعیت نشر و پخش و غیره
تاریخ نشرو بخش و غیره
، تاریخ کتابت: ۶۴۰ق.
مشخصات ظاهری
ابعاد
، ۱۴۸ص ؛ قطع: ۱۶*۲۴، ۱۷سطر (۹*۱۳)
يادداشت کلی
متن يادداشت
تاریخ ترجمه: قرن پنجم یا ششم.
متن يادداشت
من لایحضره الطبیب رازی کتابی است به زبان عربی در برابر طب الملوکی که برای شاهان نگاشته شده است، و به همین دلیل «طب الفقراء» هم مشهور است، چون رازی آن را برای کسانی که به طبیب دسترسی ندارند، تالیف کرده است.
متن يادداشت
ابن ابی اصیبعه می‌گوید: منظور از این کتاب توضیح امراض و ذکر علت آنها است و اینکه امراض را با داروهای موجود در هر مکان ممکن است معالجه کرد.
متن يادداشت
کتاب در سی و شش باب است که تقریبا عموم بیماری‌های وقت را دربر گرفته است. رازی در مقدمه کتاب می‌گوید:
متن يادداشت
«مرد دانشمند جلیل‌القدری برای خیر و صلاح مردم از من خواست که رساله مختصری در باب درمان بیماری با غذا و آشامیدنی‌های موجود در هر مکان که دسترسی به طبیب نیست تالیف کنم من نیز مسئول او را اجابت و کتاب «من لایحضره الطبیب» را تالیف کردم.
متن يادداشت
گفته شده ابن بابویه ملقب به شیخ صدوق از بزرگان شیعه عنوان کتاب «من لایحضره الفقیه» خود را با الهام از نام این کتاب انتخاب کرده است.
متن يادداشت
اولین طبیبی که کتاب «من لایحضره الطبیب» را نوشت، عیسی بن ماسه از پزشکان قبل از رازی بوده است.
متن يادداشت
از آثار رازی کتاب «برء الساعه» بارها به زبان فارسی ترجمه شده، اما از ترجمه «کتاب من لایحضره الطبیب» تنها نسخه‌ای که سراغ جسته‌ام «تحفه سلیمانیه» است که علاءالدین محمد طبیب در زمان شاه سلیمان صفوی آن را سامان داده، و شامل ترجمه گزیده‌ای از آن کتاب است که توسط ناصر رضایی و پریسا مزینی تحقیق و تصحیح شده و در سال ۱۳۸۸ از سوی نشر المعی در تهران منتشر گردیده است.
متن يادداشت
همچنین در دوران معاصر دکتر ابوتراب نفیسی نیز ترجمه‌ای از آن صورت داده و آن را همراه ترجمه برء الساعه در سال ۱۳۶۳ منتشر نموده است.
متن يادداشت
اما نسخه موضوع سخن از مهم‌ترین ترجمه‌های فارس باقی‌مانده از آثار رازی و در موضوع پزشکی میتواند به حساب آید، چرا که براساس رسم المشق و سبک‌شناسی کلمات و عبارات، اصل متن این ترجمه میتواند از قرن پنجم یا ششم باشد، هرچند انجامه نسخه تاریخ ۶۴۰ دارد.
متن يادداشت
خود همین انجامه نیز که به صورت کتیبه‌ای به خط کوفی کتابت شده است از جهت سبک‌شناسی نگارشی و نگاره‌ای به کتیبه‌های متون قرن هفتم و هشتم شبیه است.
متن يادداشت
از جمله ویژگی‌های رسم‌المشقی شباهت بسیار زیاد خط کاتب در اتصالات و برخی مفردات حروف و کلمات به خط تعلیق است، خطی که پس از ابداع نستعلیق در قرن هشتم منسوخ شد یا به حداقل استفاده رسید. نوشتن «دال» به شکل «ذال» در برخی کلمات، مثل «آفریذ» و ...که البته کسی بعدها بسیاری از این نقطه‌ها را با گزلک از نسخه سترده است، و نوشتن حرف ربط «که» به صورت «کی» در برخی مواضع، و نگاشتن سه نقطه زیر حرف سین در برخی مواضع مثل کلمه «احسن» ص۱ و «استسقاء» ص۵۲ از دیگر نشانه‌های قدمت نسخه و متن آن است.
متن يادداشت
از ویژگی‌های سبک نگارش هم باید گفت نشانه‌هایی دال بر قدمت بالا در متن نسخه دیده می‌شود از جمله: استفاده از حرف اضافه «اندر» بجای «در»، و فعل «نبودی» به جای «نبود یا نمی‌بود»، «بیافرید» بجای «آفرید» و کاربرد افعال دیگر که خاص آن دوران بوده است مثل «کواردن» که گوارش از آن مصدر است؛ و نیز ترکیب‌های اسمی و فعلی جالب همچون «خام باد» و «شکم راندن»
متن يادداشت
از دیگر ویژگی‌های این ترجمه صبغه دینی آن است. به این ترتیب که مترجم همه جا در بیان چگونگی آفرینش یا کارکرد اندام‌ها از یاد خدا غافل نیست و همه را از حکمت بالغه خداوند سبحان می‌راند و به ویژه در پایان هر باب عبارت «فتبارک الله احسن الخالقین» را نیز تکرار می‌کند. مثلا در ذکر آن عضله کوچک سر گلو را که را ورود غذا به نای را سد می‌کند و امروزه «اپیگلوت» خوانده می‌شود چنین نوشته: «ایزد تعالی بحکمت، پاره کوشت بکام بازبسته است بر مجری باد تا چون مکبه باشذ، اکر یک ذره طعام یا شراب معده فرو خواهد شد براه شش فرو رود خفه همی کند، و نیز تا برافکند پس اکر برنیاید مرد هلاک شود.
متن يادداشت
باز از ویژگی‌های مهم این نسخه منحصر بفرد اشاره به عقاید اطبای آن دوران درباره بدن و طبیعت آن است. مثلا درباره کارکرد شش در فصل مربوط به معده می‌نویسد: «و شش را بزشکان بیشین مروحه القلب گفته‌اند یعنی بادبیزن دل. اکر متواتر باد سرد از هوا نستاند و بدل نرساند و باد کرم از دل بیرون نکند دل بسوزد و مردم هلاک شود از صعبی کرمی دل.
متن يادداشت
از دیگر ویژگی‌های اخلاقی مترجم آن که در ابتدای ترجمه هر باب از کتاب رازی همواره خود را مقید می‌داند که از وی نام ببرد، و اینگونه حقگذار آن دانشمند نامور باشد.
یادداشتهای کلی مربوط به اطلاعات توصیفی
آغاز، انجام، انجامه
1
آغاز، انجام، انجامه
2
آغاز، انجام، انجامه
3
متن يادداشت
[باب سوم اندر آفرینش جشم]... تباه نتواند کرد و از بیرون او بدو جای موی آفرید یکی دیدار دور را و یکی خوردن آب جشم را، یکی مژه و دیگر ابرو که اکر مژه نبودی از جشم مردم همیشه آب روان بودی، نبینی هر کرا مژه بریزد از جشم مردم همیشه آب روان بود؟ و اگر ابرو نبودی مردم از دور هیچ نتوانستی دیدن...
متن يادداشت
و جندان آب سر بیایذ دادن که بلرزد، و جای نشینند که هوا سرد [بود]، و بکرمابه نبایذ رفتن و رنج نبایذ برذن و شکم نبایذ راندن و خویشتن بشویذ بآب سرد هر روزی و رکر بیش سخت‌تر نباشذ بیایذ داذن قصه کافور با ماست تا به شوذ والله اعلم.
متن يادداشت
تمت الکتاب فی اربعین و ستمایه (که البته انجامه ساختگی به نظر می‌آید).
یادداشتهای مربوط به عنوان و پدیدآور
متن يادداشت
مولف ناشناس و به احتمال از قرن پنجم یا ششم.
یادداشتهای مربوط به نشر، بخش و غیره
متن يادداشت
کاتب نامعلوم اما با سواد و دقیق.
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر
مشخصات ظاهری
نوع خط:
مشخصات ظاهری
تزئینات متن:
مشخصات ظاهری
تزئینات نسخه:
مشخصات ظاهری
رنگ مرکب:
مشخصات ظاهری
تزئینات جلد:
متن يادداشت
نسخ متمایل به تعلیق.
متن يادداشت
عناوین و نشان‌ها به شنگرف.
متن يادداشت
جدول‌بندی صفحات و کتیبه‌های ابواب، و نگاشتن انجامه به صورت کتیبه‌ای به خط کوفی و تزیینات حاشیه با استفاده از همان مرکب که در نوع خود کم‌نظیر است.
متن يادداشت
مشکی.
متن يادداشت
چرم مشکی رنگ با نقش ضربی ترنجی به سبک قرن هفتم در وسط و جدول و کمند در اطراف.
یادداشتهای مربوط به نسخه موجود
خصوصیات نسخه موجود
2
خصوصیات نسخه موجود
3
متن يادداشت
برخی اصلاحات و اضافات توسط خود کاتب و دیگران در برخی صفحات دیده می‌شود.
متن يادداشت
برخی اوراق نسخه جابجا صحافی شده و نیاز مجدد به نظم دارد.
یادداشت منشاء
تملک و سجع مهر
3
تملک و سجع مهر
1
متن يادداشت
نقش چهار مهر تملیک در ص۱۴۶ دیده می‌شود که سه تای انها از یک مهر کوچک بیضی شکل قاجاری است با عبارت «عبدالرحمن» و نقش دیگر مربوط به مهری چهارگوش و کتیبه‌دار یا تاجدار از عهد صفوی که در آن این سجع خوانده می‌شود: «بشد اسم من در تمام جهان/ که من گشتم آنمرد گیتی‌ستان».
متن يادداشت
مالک نسخه: عقیقی، عبدالرحمن.
یادداشتهای مربوط به کتابنامه ، واژه نامه و نمایه های داخل اثر
متن يادداشت
باقی‌مانده فصول به این شرح:
متن يادداشت
باب چهارم اندر آفرینش گوش
متن يادداشت
باب پنجم اندر آفرینش بینی
متن يادداشت
باب ششم اندر آفرینش دهان
متن يادداشت
باب هفتم اندر آفرینش گوش
متن يادداشت
باب هشت اندر آفرینش شش
متن يادداشت
باب نهم اندر آفرینش جگر
متن يادداشت
باب دهم اندر آفرینش سپرز
متن يادداشت
باب یازدهم اندر آفرینش گرده
متن يادداشت
باب دوازدهم اندر آفرینش زهره
متن يادداشت
باب سیزدهم اندر آفرینش مثانه
متن يادداشت
باب چهاردهم اندر آفرینش خایه
متن يادداشت
باب پانزدهم اندر آفرینش روده
متن يادداشت
باب شانزدهم اندر آفرینش رگها
متن يادداشت
باب هفدهم اندر آفرینش معده
متن يادداشت
باب هجدهم اندر آفرینش کودک.
یادداشتهای مربوط به نمایه ها، چکیده ها و منابع اثر
يادداشت هاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع
ماخذ فهرست: جلد ۱/ ۴۷، صفحه ۱۸۱-۱۸۴.
يادداشت هاي مربوط به نمايه ها، چکيده ها و منابع
نک: مرکزی دانشگاه تهران ۴/ ۸۰۹؛ فهرستواره مشترک نسخه‌های خطی پزشکی و علوم وابسته در ایران، ۳۳۳؛ دنا ۲۴۸.
یادداشتهای مربوط به خلاصه یا چکیده
متن يادداشت
مباحث این نسخه شامل توضیح راجع به آفرینش اندام‌ها، بیان انواع دردها، و ذکر دوای هر درد و چگونگی آماده ساختن دارو و استعمال آن.
متن يادداشت
بخش‌بندی این نسخه شامل مقدمه‌ای از مترجم در چگونگی آفرینش اعضای بدن در هجده فصل، و سپس ترجمه مباحث کتاب من لایحضره الطبیب اما با فصل‌بندی مجدد.
متن يادداشت
یعنی مباحث کتاب رازی که در ۳۶ فصل تنظیم گردیده در این ترجمه در ۱۳۴ فصل ارائه شده است. یا این توضیح که کاتب یا خود مترجم چهار فصل نخست را از قلم انداخته و از فصل پنجم شروع نموده است.
متن يادداشت
فصل‌های مقدمه مترجم هم از آغاز افتادگی دارد و از نیمه فصل سوم که درباره آفرینش چشم است به بعد باقی مانده است.
موضوع (اسم عام یاعبارت اسمی عام)
موضوع مستند نشده
طب
سایر رده بندی ها
شماره رده
۱۷۰۴۱
مبدا اصلی
کشور
ایران
سازمان
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
تاريخ عمليات
20120508
اطلاعات رکورد کتابشناسی
نوع ماده
MF
کد کاربرگه
87856
اطلاعات دسترسی رکورد
سطح دسترسي
a
تكميل شده
Y
