آغاز دیباچه: بسمله بعد از ستایش یزدان پاک و درود بر پیغمبر تابناک و ابن عم او با اولاد والا نژادش که هر یک بیتالقصیده گنجینۀ افرینش اند و افراد منتخب سفینه دانش و بینش ... کتاب یخچالیه کتابی است مبتنی بر ظرافتهای شیرین و عبارتهای دلنشین مشمول و مشتمل بر فصاحت کلام و بلاغت تمام بلکه جدّی است در صورت هزل و لعبی است در در حلیۀ فضل ....
آغاز: بسمله بر طرف جهان شوخی میگفت بدین منوال / دل گرم مکن در وی کاین خر نسزد یخچال فرح افزا ستایشی که تذکره اش بذله سرایان انجمن قدس را لب بشکر خنده گشاید....
انجام: ... و الا همین قدر مزاحم و مصادم بودن بس است تا جهان را شاه باید خسرو ما شاه باد / عرش فرش و مهر رای و آسمان درگاه باد
انجامه: تمت الکتاب بعون الملک الوهاب حرّره العبد الحقیر محمد این اسمعیل الخوانساری فی ۱۲۹۰
نوع خط:
نوع کاغذ:
نستعلیق
فرنگی
مهر خشتی با نشان شیر و خورشید و سجع «ملاحظه شد» در ابتدای متن کتاب؛ ثبت ۱۰۵۵۰۶: مهر «سعید نفیسی» و یادداشت «عـ ۲۹۳ کتب ادبی از مستملکات سعید نفیسی کرمانی است» در ابتدای کتاب
تذكرۀ يخچاليه، نگاشتۀ محمدعلي مذهّب اصفهاني (بهار)، نقيضۀ موفق تذكرۀ آتشكده آذر بيگدلي است. كتاب با ديباچه اي به شيوه مرسوم يعني در تحميد و ستايش خداوند و مدح و منقبت پيامبر اسلام و حضرت علي ( ع ) آغاز مي شود و به دنباله شرح احوال سي شاعر بيان ميشود؛ در خاتمه در چهار قصيده و يك غزل محمد شاه قاجار مدحشده است . شيوه بهار بدين منوال است كه از شاعراني با نامهاي مستعار مانند «اجلل » و « اسود » و « اورنگ » و « خمره شور » و « زنبور » و... نام ميبرد و سپس به شرح حال و زندگاني و نقل حكاياتي از آنها ميپردازد و به مقتضاي حال نيز اشعاري را كه زاييدة طبع خود اوست به آنها منسوب ميسازد . همچنين به شيوه نثرهاي آراسته و فني و تذكره هاي مورد تقليد خود، گاه ابياتي از شاعران معروف زبان فارسي نقل ميكند و گاه از ابيات و امثال عربي و آيات قرآني بهره ميجويد.