نسخ از قلمهای اصلی ششگانه (اقلام سته) پدیدآمده در جهان اسلام و دیرپاترین و پرکاربردترینشان در کتابت متون است. گستردگی قلمرو اسلام و اهمیت مصحفنگاری در این گستره سبب شد قلم خوشنویسان نسخ درگذر زمان سبکها و گونههایی پیدا کند .این مسئله مطالعه تطور تاریخی و سبکشناختی خط نسخ در سرزمینهای اسلامی را به موضوعی درخور پژوهش بدل کردهاست .در پژوهش حاضر، با استمداد از تاریخ هنر، مفاهیم سبکشناسی و نگرههای زیباشناختی، کوشش شده مکاتب و سبکهای قلم نسخ در مصحفنگاری مسلمانان از سه منظر دور تاریخی، حوز جغرافیایی، و آبشخورهای فرهنگی خوشنویسان بررسی و افراد شاخص، صاحبسبک و مکتبساز معرفی شوند تا بتوان نمونههایی از آثارشان را تجزیه و تحلیل کرد .تمرکز این پژوهش بر باز زمانی ۰۰۷ تا ۰۰۳۱ ه .ق .است و مواد اصلی آن دستنوشتههای قرآن و مرقعات نفیس نگاشته بهنسخ که عمدتا در کتابخانه آستان قدس رضوی، موز ملی ایران، کتابخانه و موز چستربیتی، همینطور مجموعه شخصی ناصر خلیلی نگهداری میشوند .یکی از یافتههای این پژوهش آن است که در هفت قرن نخست هجری اقلام مستدیر، و ازجمله قلم نسخ، هنوز آنقدر تکامل و تمایز نیافتهاند که بتوان از سبکشناسی آنها سخن گفت .درعوض در سدههای بعدی با چنان تنوعی از این قلمها مواجهیم که مقایس سبکها و مکاتب نسخنگاری را ممکن میسازد .از مطالعه نسخههای خطی قرآن و مرقعات بهخطنسخ در هند، ایران، عثمانی، ممالیک مصر و شام، و شمال افریقا، این نتیجه به دست آمد که در ادامه تطورات این قلم خوشنویسی، از سد دهم به بعد، عملا دو سبک یا مکتب عمده قوام یافت و دوام پیدا کرد :نسخ ایرانی و نسخ عثمانی .اولی درشتتر و پردورتر است و چشم را به درنگ وامیدارد؛ درحالیکه دومی ظریفتر، تختتر و یکنواختتر است، چشم روانتر بر آن حرکت میکند و برای کتابت متون طولانی و نسخههای پربرگ مناسبتر است.
عنوان قراردادی
عنوان قراردادي
سیر تحول خط نسخ در سرزمینهای اسلامی و سبکشناسی آن در فاصله ۰۰۷ تا ۰۰۳۱ هجری برپایه گزیدهای از دستنوشتههای قرآن و مرقعات [منابع الکترونیکی: پایان نامه]