توصیه مکرر کتاب الهی به اندیشیدن و آشنایی مسلمین با عقل و اندیشه یونانی و نیز گرمی تنور مجادلات و مباحثات کلامی - اعتقادی در قرون اولیه تاریخ فرهنگ اسلامی موجب آن شد که بحث از عقل و جایگاه آن در حیات مسلمین و میزان اعتبار آن در ترازوی شرع و دیانت در صدر مباحث مطروحه قرار گیرد. فلاسفه و متکلمان معتزلی به عکس نصگرایان و متکلمان اشعری برای عقل شان عظیمی قائل بودند و آن را به نحو مستقل در امور دینی و غیر دینی قائل به توانایی بر حکم و کشف می دیدند و منبعی مستقل به شمار می آوردند بیشترینه متکلمان شیعی از قرن دوم به بعد ضمن گرامیداشت عقل و دستاوردهای آن به جهت پیروی از مکتب اهل بیت علهم السلام یکسره راه عقلگرایان مذکور را پیش نگرفتند و کوشیدند تا با دو بال نقل و عقل طریق نمایند و حق هر یک را به شایستگی ادا کنند در میان این متکلمان شخصیتهای بزرگی چون شیخ مفید، شریف مرتضی و شیخ طوسی ملاحظه می شود که در این نوشته به نحو متمرکز به رویکرد شیخ طوسی به عقل می پردازیم در این نوشته ضمن فصلی مختصر تاریخچه مواجهه متلکمان مسلمان با عقل بررسی می شود. در ادامه تاثیر پذیری شیخ طوسی از ایشان و انتقادات او را به اندیشه های آنان بررسی می کنیم و در پایان نشان می دهیم که شیخ در حوزه اعتقادی چه جایگاهی برای عقل قائل بوده است و عقلگرایی او چه مختصاتی دارد علی رغم تفکیک شیخ میان حیطه عمل عقل و نقل وی معتقد است که حجت عقل در مرتبه ای برتر و مقدم بر حجت سمعی قرار دارد و تکالیف سمعی مبتنی بر تکالیف عقلی است او معتقد است فهم صدق دعوت پیامبران جزء از طریق اثبات عقلانی برخی امور مورد ادعای شرع ممکن نیست شیخ در حیطه عقل عملی به مستقلات عقلی قائل بوده است و بر این عقیده بوده که افعالی وجود دارد که عقل مستقلا حسن یا قبح آنها را درک می کند گرچه از طرف شرع حکمی درباره آنها نرسیده است
ترجمه
پديدآور
سعید رحیمیان
عنوان قراردادی
عنوان قراردادي
جایگاه شیخ طوسی در عقلگرایی اسلامی
نام شخص به منزله سر شناسه - (مسئولیت معنوی درجه اول )