روح انسان توانایی آن را دارد که از طریق یک سلسله ریاضت ها، دست به اعمال خارق العاده ای بزند که به هیچ وجه نمی توان آنها را با علوم تجربی متداول توجیه و تفسیر نمود. به چنین توانایی، ولایت تکوینی گویند. ریاضت ها از نظر اسلام به دو دسته قابل تقسیم اند: ریاضت های غیرمشروع مرتاضان و دراویش، و ریاضت های مشروع اولیا اله؛ اولیا الهی از طریق عبودیت و بندگی خدا به تکامل روحی و معنوی نایل می شوند که نتیجه آن تسلط بر جهان طبیعت است. چنین ولایتی ولایت تکوینی است که راه کسب آن بر روی همگان باز است. بندگی خدا موجب مهار نفس و کسب بینش خاص و نیز سیطره بر جهان طبیعت می گردد. قرآن نمونه هایی از ولایت تکوینی انبیا و اولیای الهی را گزارش می کند که بر اثر عبودیت خالصانه برای آنان حاصل شده است. البته یادآوری می شود که ولایت تکوینی، منافاتی با توحید افعالی ندارد زیرا چنین اموری به اذن و قوه الهی صورت می گیرد.