از ویژگی های بارز تحولات فرهنگی ایران در سدههای میانه توسعه تکمیل نهادهای آموزشی با اهداف و ایدههای گوناگون اجتماعی فرهنگی سیاسی و جز اینها است که در آن میان بخشهایی از ایران نه تنها پیشرو و پیشگام نهادهای آموزشی و مجتمعهای معظم علمی مانند ربع رشیدی (در اواخر سدهی هفتم قمری) بودند بلکه به گونه ی دارالعلم در میان نهادهای آمورش عالی از اعتبار ویژه ای برخوردار شدند. به گواه منابع تاریخی و آثار برجای مانده از آن می توان کرمان را پیشرو در پایهگذاری چنین نهادهای آموزشی در سطح دارالعلم برای آموزش عالی دانست برنامه ی آموزشی مدارس عالی کرمان تنها به تعلیمات مذهبی مانند موسسههای دورهی سلجوقی از آن میان نظامیههای بغداد نیشابور و ... خلاصه نمی شد چنین نهادهایی دست کم از دورهی سلاجقهی کرمان قاوردیان شکل گرفت و در دورهی قراختاییان تکوین یافت دانشمندان بسیاری از دور و نزدیک راه کرمان در پیش گرفتند و تحول ساختاری در مدارس کرمان در راستای ایجاد آموزشگاه عالی به وجود آمد نهادهای آموزشی نوین برای دارالعلم شدن تااندازهای از نظامهای تعلیم و تربیت سنتی پیشی گرفتند این تحول فرهنگی که در پیوند با تحولات سیاسی نیز بود در عصر قراختاییان اثرگذاری خود را با تاسیس مدرسهی عالی ترکان خاتون نمایان ساخت اعتلای این مدرسه در میان نهادهای آموزش عالی آن عصر دلایل چندی دارد که فراتر از پژوهشهای صرف تاریخی نیازمند انجام پژوهشهای میان رشتهای از آن میان باستانشناسی علوم اجتماعی و انسانی و در کل بررسی تاریخ علوم عقلی و نقلی و دیگر دانشهای مرتبط است. پیرامون این مهم تاکنون پژوهشهای عالمانهای انجام گرفته و این مقاله با تاکید برآن دستاوردها میکوشد تکوین نهادهای آموزشی در کرمان پیش از مدرسه ی ترکان خاتون و هم زمان با آن اثرگذاریهای متقابل و شکوفایی و اعتلای این مدرسه را به گونهی نهاد آموزش عالی در دیگر نهادهای آموزشی بیان کند از این رو ارائهی تعریف برخی اصطلاحات مربوط به این موسسه مانند نهاد آموزشی عالی دارالعلم و مدرسهی عالی و بررسی تاثیر و تاثر این موسسه با دیگر موسسات علمی مورد نظر خواهد بود.
TRANSLATED AS
Author
حسن باستانیراد
UNIFORM TITLE
General Material Designation
اعتلای مدرسهی ترکان خاتون در میان نهادهای آموزشی کرمان