در حدود ۳۵۰۰ پیش از میلاد یا اندکی پیشتر، یکی از شاخصترین مجموعههای باستانی خاور نزدیک در جنوب قفقاز و مناطق همجوار آن شکل گرفت، که با عنوان فرهنگ کورا - ارس، ماواری قفقاز قدیم، خربت - کراک و کاراز شناخته میشود و دایسون از واژه فرهنگ یاتیق برای نامیدن آن در ایران استفاده میکند. این مجموعه فرهنگی در منطقه بسیار وسیعی از ماورای قفقاز - جز شرقیترین قسمت گرجستان - تا شمال غربی ایران و شرق آناتولی و فرات علیا، به مدت بیش از ۱۵۰۰ سال تداوم داشته است. با وجود تفاوتهای منطقهای، شباهتهای زیادی در معماری و سفال و سایر دادههای این فرهنگ در این منطقه وسیع جغرافیایی دیده میشود. محوطههای این دوره در بیشتر نواحی اطراف دریاچه ارومیه، جز قسمت جنوبی، پراکنده است. بسیاری از محوطههای مس و سنگ با آغاز این دوره متروک شده و استقرارهای این دوره در چشماندازاهای جدید جغرافیایی شکل گرفته، البته در محوطههای یانیق و گیجلر ، بالو و حسنلو استقرارهای جدید روی یا در مجاورت استقرارهای قدیمی قرار دارد. از زمانی که سراورل استین در سال ۱۹۳۶ در محوطه حسنلو گمانیزنی کرد، محوطههای بسیاری از این دوره فرهنگی را در حوزه شمال غرب باستانشناسان ایرانی و غیرایرانی شناسایی، بررسی یا کاشو کردهراند، از جمله آنها محوطههای گویتپه، هفتوان تپه، توپراقلی، گیجلر، راواز، یانیق تپه، نادرتپهسی، حوزه سد خداآفرین و تپه باروج است که به روشن کردن سیرتکاملی این فرهنگ در این منطقه کمک کرده و البته در صورت حفاری محوطههای بررسی شده این نتایج سودمندتر خواهد شد. با وجود اینکه فعالیت باستانشناسان ایرانی در چند دهه اخیر در این دوره افزایش چشمگیری یافته، متاسفانه این دادهها تحلیل نمیشود و فقط در حد توصیف در گزارش کاوش و به صورت معرفی پایاننامه یا کتابها میرآید. در این مقاله محوطههای مربوط به این دوره را در گستره جغرافیایی - فرهنگی شمال غرب معرفی و ارتباط آنها را با منطقه شرق آناتولی و قفقاز تا حدودی روشن خواهیم کرد.
TRANSLATED AS
Author
نسرین زبانبند
UNIFORM TITLE
General Material Designation
فعالیتهای میدانی مفرغ قدیم در شمال غرب ایران