در پایان هزارهی چهارم پیش از میلاد مناطق جنوب شرقی و شرق دریای مازندران که شامل جنوب غرب ترکمنستان نیز میگردد، مستقل از سایر نواحی ایران وارد دورهی شهرنشینی شده است. این فرایند اجتماعی در اوج گسترش خود، بخشهایی از مراکز فلات ایران مانند دامغان را در سیطره داشته است. به طوری که در آغاز عصر مفرغ و در طلیعهی حرکت جوامع یکجانشین دورهی مس- سنگی به سوی شهرنشینی، بخش عمدهای از ایران شامل: خوزستان، فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، حواشی کویر مرکزی و لرستان و همدان و کرمانشاهان محل فعالیت بازرگانان شوشی بوده است. (فرهنگ سفال لبه واریختهی نوع اوروک) و مدارک مربوط به تسلط تجاری آنان بر این مناطق، در محوطههای عصر مفرغ به دست آمده است. فرهنگ گرکان با سفال خاکستری مخصوص به خود، در محوطههای باستانی تورنگ تپه، شاه تپه، یاریم تپه و تپه حصار دامغان و همچنین محوطههای باستانی جنوب غرب ترکمنستان (درهی سومبار) حضور داشته است. سفال خاکستری فرهنگ گرگان داغدار بوده و با چرخ کند ساخته شده و خمیرهی خاکستری مایل به سیاه دارد. دیوارهی سفالها نازک و دارای تزیینات هندسی، از جمله نقطه و خطوط موازی است که با کندهکاری و یا صیقل ایجاد شدهاند. بدنهی سفالها دارای تحجدب و تعقر بوده و بعضی ظروف کاسه وبشقاب مانند، پایههای بلندی دارند. در جریات فعالیتهای باستان شناختی پس از انقلاب نیز محوطههای چندی چون گوهر تپه و غار کمیشان به این مجموعه اضافه شدهاند. فرهنگ گرگان در طول هزارهی سوم به اوج رسیده (تورنگ تپه، شاه تپهالف و ب ، حصار) و بر مبنای شواهد، تورنگ تپه دارای مرکزیت و اهمیت خاص بوده و تپه حصار دامغان جزو اقمار آن محسوب میشده است.
TRANSLATED AS
Author
حمید خطیب شهیدی، مرضیه زارع خلیلی
UNIFORM TITLE
General Material Designation
فرهنگ گرگان و آغاز شهرنشینی در جنوب شرقی و شرق دریای مازندران