امر الوهی و دوگانۀ «تعالی/حضور»؛ تأملی در دشواریهای یک پارادوکس
First Statement of Responsibility
مقصود فراستخواه
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
الهیات ادیان خدامرکز، الهیات حضور است. تعالی و حضور امر الوهی در تاریخیت ما به هم آمیخته است و متفکران و عارفان هریک کوشیدهاند این دوتایی درهم رفته را از هم واکنند. مطالعۀ حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی، دالّ مرکزی در متن ارکون را دوگانۀ تعالی و حضور در تاریخیت اسلام میبیند. دوگانههای دیگر از این دوگانۀ مرکزی سرچشمه گرفتهاند: 1. دوگانۀ «خدا و خدا»؛ 2.دوگانۀ «قرآن و قرآن» (تفکیک میان کلام شفاهی و نص قرآنی)؛ 3. دوگانۀ «قرآن و اسلام»؛ 4. دوگانۀ «اسلام و اسلام» یا اسلام بدون اسلام که مدل ارکون در این خصوص اسلام یک و دو و سه است؛ 5. دوتایی تاریخ رستگاری و تاریخ پیروزی. حقیقتی که معنادهنده به زندگی بود، مشروعیتبخش مناسبات سیاسی و مرجع اقتدار میشود. حقیقت با هویت و ایمان با ایدئولوژی در هم میآمیزد. در پایان بحث، پرسش مطالعه این است که طرحی از نوع پروژۀ ارکون تا چه حد میتواند امکانپذیر و کارآمد باشد. در مقیاس زمانی کوچک پاسخ رضایتبخشی به این سؤال نمییابیم. اما در چشمانداز بزرگتر، راهی جز یک مدل درونماندگار نیست. صرف نقد اثباتگرایانه از بیرون کارساز نخواهد بود. طومار این دین با انواع قرائتهای متکثر، لایه به لایه گشوده میشود. ما بخشی از تاریخی دینی هستیم که درصدد تحلیل اوییم. بهتر است خود را از وسوسۀ اثبات جزماندیشانۀ یک نقد برهانیم. درکی فضایی و گردشی تاریخی با ابزارهای تحلیل نشانهشناسی، به کثرتی از آرا میرسد که اسلامی بیرون از آنها در کار نبود و نیست. آنها همه و همچنین ما اکنون، همه بخشهای مختلف یک داستان هستیم