عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Country Code
IR
Number
۱۰-۱۹۷۹۳
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
فارسی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
خلاصه التبیان
General Material Designation
[نسخه خطی]
.PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC
Name of Publisher, Distributor, etc.
محمدعلی.
Date of Publication, Distribution, etc.
۱۳۰۸ق.
PHYSICAL DESCRIPTION
Specific Material Designation and Extent of Item
ص ۴۸-۱۳۳.
Dimensions
رقعی. ۱۱/۵*۱۸سم. ۱۴۹ص. ۱۷ و ۲۰س. (مختلف).
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
2
3
Text of Note
الحمدلله الذی خلق الانسان علمه البیان... و بعد چنین گوید پیک گفتار و صورت دیوار، محمد بن محمود الملقب به دهدار که چون دهقان ازل تخم محبت اهل بیت رسول... و شیعیان حقیقی ایشان که اکابر صوفیه‌اند... در زمین فطرت و مزرعه جبلتم ریخته...
Text of Note
ز فیض جود علی چون رسید این توفیق/ چنان رسید که تاریخش از همان رسدم
Text of Note
تمت خطبه البیان بتوفیق الملک المنان الکاتب المذنب الجانی الراجی بفضل الملک العلی محمدعلی دو سه روز نسخه بیشتر در نزد فقیر نبود با کمال تعجیل نوشته - شد فی تاریخ شهر ذی‌قعده الحرام سنه ۱۳۸ (۱۳۰۸).
NOTES PERTAINING TO TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Text of Note
در فهرست مولفات معین‌الدین ابومحمد محمود بن محمد دهدار، شرحی بر خطبه البیان، به نام خلاصه الترجمان یاد شده. اما این شرح خطبه البیان که مورد گفتگو است به نوشته صدر دیباچه، از محمد بن محمود دهدار (که نام او در صدر تمام رساله‌های موجود در این دفتر آمده) است و در پایان دیباچه نام رساله خلاصه التبیان فی شرح خطبه البیان قید شده نه خلاصه الترجمان. پس از دیباچه و قبل از شروع در شرح خطبه، مولف یک تمهید و یک مقدمه نوشته است و در دیباچه مبسوط این رساله‌شان صدور این خطبه را از حضرت مولی و سر ادعاهای بزرگ و جملات غریبی که در خطبه آمده بدین گونه بیان داشته: شان ورودش (یعنی ورود خطبه) آن است که گاهی بر منبر از احوال سابق و لاحق و از کیفیات وجود اشیاء و ودایع و ملاحم بیان می‌فرمود، در آن اثنا سائلی به طریق امتحان سوال می‌کرد که یا علی این بیان را از کجا می‌نمایی، چنانچه در خطبه «سلونی...» ذعلب یمانی پرسیده که «هل رایت بک» و در خطبه ملاحم سوید بن نوفل هلالی گفته که «تو اینها را حاضری و دانسته می‌گویی...؟». به این مثل پس آن حضرت عبارات مشهوره مذکور در خطبه: انا سر الاسرار، انا شجره الانوار... در این خطبه، در جواب سوید بن نوفل فرموده و سر وقوع این حال و حکمت در صدور این مقال آن است که عقل غیر مشتق از عقال، شطحیات ارباب حال را که رشاشه این نورند از جمله محال نشمرد و اهل کمال را سندی باشد. و پس از چند سطر در سبب تالیف رساله می‌گوید: ناگاه صورت کمال معنی و معنی جمال صورت مجمع استعداد نوعی هندسه عالم جمعی... جان جانان ایده الله بجوده و جنوده به صورت مثال در بزم خیال نزول اجلال نموده به زبان حال گره از رشته مقال گشود پس بر امتثال اشارت بطول و رغبت اقدام نمود. در تمهید، به تفسیر شطح و متشابه و محکم پرداخته و گوید: «اگر مفاد کلام مستلزم اشتراک حکمی غیر مناسب تنزیه و تقدیس بود آن کلام را متشابه خوانند اگر از قرآن و حدیث باشد، و شطح نامند اگر از اقوال اکابر باشد در وقت غلبه حال و سقوط بشریت به شرط آنکه بزرگی که صاحب آن قول است صاحب تزکیه اوصاف و اخلاق و ضابط احکام و حدود شرع باشد... و اگر امثال این متشابهات از جماعت اهل بیت (ع) مروی باشد یا از کبار صحافه عظام آن را به نام شطح خواندن ترک اولی است و البته به متشابه از آن باید تعبیر نمود و نسبت عموم و خصوص مطلق میان مفهوم متشابه و شطح مرعی باید داشت که بر همه متشابه شطح اطلاق نکنند و اگر همه سطح را متشابه خوانند تواند بود». در پایان دیباچه، فهرست اجمالی مطالب کتاب را بیان نموده و به قصیده‌ای که در مدح حضرت مولی (ع) و به شکرانه نعمت توفیق یافتن به شرح خطبه سروده است، اشاره کند و گوید: «قصیده در پایان رساله به عنوان خاتمه ثبت می‌گردد».
Text of Note
بیت آخر این قصیده مشتمل بر ماده تاریخ پایان تالیف رساله است و آن جمله (فیض جود علی) است که با ۱۰۱۳ق. مطابق است. در این قصیده نکته‌ای به چشم می‌خورد که موجب ابهام بیشتر و یا حل مشکل در امر مولف رساله می‌گردد زیرا در این بیت که از ابیات آخر قصیده است، وی فانی تخلص کرده.
Text of Note
بیت مزبور این است:
Text of Note
ز روزگار نگریم گرم رسد المی/ چو جبر آن زموالات خاندان رسدم
Text of Note
نگفتی از لب جودت نواز فانی را/ که گوی چرخ بپابوس صولجان رسدم
Text of Note
چنان‌که می‌بینیم در این قصیده که سراینده آن مسلما همان صاحب شرح خطبه است که در مقدمه رساله نام خود را محمد بن محمود، نوشته تخلص شاعر فانی است. بنابراین همین محمد بن محمود است که فانی تخلص داشته و شاید همان‌گونه که ریو معتقد است، فانی تخلص محمد فرزند محمود دهدار معروف است. در دانشکده ادبیات نسخه‌ای از این رساله هست و در فهرست آن کتابخانه مولف رساله همان ابومحمد محمود دهدار معروف یاد شده. همچنین در ذریعه، این شرح از محمود دهدار دانسته شد.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
Text of Note
نستعلیق تحریری متوسط.
Text of Note
فرنگی آهار مهره کرده.
Text of Note
میشن خرمایی داغ‌دار بی‌مقوا.
NOTE RELATING TO THE COPY IN HAND
1
Text of Note
نسخه بسیار مغلوط است. کاتب در ذیل این شماره نوشته که نسخه اصل فقط سه روز نزد او بوده و لذا با شتاب نوشته. صفحات ۳۹-۴۴ سفید است.
EXTERNAL INDEXES/ABSTRACTS/REFERENCES NOTE
Name of source
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۸۱۲-۳۸۱۴.
Name of source
نک: ذریعه، ۷/ ۲۱۹، ۱۳/ ۲۱۱؛ ادبیات، ۲۲۴.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
انجام رساله: ...و چون بر (هر) نعمت شکری واجب است پس بعد از حمد و شکر الهی. قصیده‌ای که بشکرانه این توفیق در مدح خطیب... باشد قصیده فیض وجود نفس صاحب مقام محمود (ص) در سلک نظم کشیده شد ملحق میسازد بطریق خاتمه و به الحول و القوه.
Text of Note
مطلع قصیده در مدح مولی (ع):
Text of Note
چو کاسه عبنی از کف مغان رسدم/ رموز عالم غیبی بارمغان رسدم
Text of Note
بسوی باغ دماغ دلم چو گرم شود/ نسیم نکهت رحمانی از یمان رسدم
BOUND WITH
Title
مجموعه
Bibliographic Record Identifier
۱۰۴۴۵۶۴
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۲۷۹۶
/
۴
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Date of Transaction
20121206
MF
87856
a
Y
