عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Country Code
IR
Number
۱۰-۱۹۵۴۰
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
فارسی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
شرح دیوان خاقانی
General Material Designation
[نسخه خطی]
First Statement of Responsibility
/ از: محمد بن داود بن محمد بن محمود علوی شادی‌آبادی.
.PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC
Date of Publication, Distribution, etc.
۱۲۶۱ق.
PHYSICAL DESCRIPTION
Dimensions
رحلی. ۲۱*۳۴سم. ۱۲۸گ. ۲۷س.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
Text of Note
آغاز دیباچه: بسمله جواهر زواهر سپاس بیقیاس ثناء حضرت صمدیت جلت قدرته سزاوار...
Text of Note
آغاز شرح: دل من پیر تعلیم است و من طفل زبان دانش/ دم تسلیم سر عشر و سر زانو دبستانش
Text of Note
بدانکه دل نفس ناطقه را گویند که روح انسانی است و آن لطیفه‌ایست...
NOTES PERTAINING TO TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Text of Note
مولف شرحی نیز بر ابیات مشکله دیوان انوری نوشته. نگارنده با تفحص و تجسس بسیار در کتب تاریخ و سیر که در دست بود بر شرح حال و آثار این شارح (محمد بن داود) دست نیافته و از دو مولفه وی که در دست دارد با جستجوی زیاد قرینه‌ای دال بر زمان و معاصرین وی پیدا نکرد جز اینکه در آنها اشعاری از سنائی، نظامی، سوزنی، عبدالواسع جبلی، ظهیر فاریابی و سعدی شاعر آورده و همه این نام بردگان پیش از پایان ق ۷ق. بوده‌اند و از دانشمند یا شاعری که پس از این تاریخ باشد جز از سلمان ساوجی (۶۹۲-۷۷۹) در ذیل شرح این بیت خاقانی:
Text of Note
چون در اسد رسیدی چون سنبله سنان‌کش/ از ضربت الف سان کردی چو سین ودالش
Text of Note
از کسی نامی نیافتم. وی فقط این یک بیت را از سلمان آورده:
Text of Note
سین سلمان را اگر بیند بجنب کاف کم/ روزگار از کام یکیک بر کند دندان سین
Text of Note
از مندرجات این شرح و شرح انوری بودن وی در هند به خوبی آشکار است و در بسیاری از موارد که معانی پارسی برخی از لغات ابیات را بیان می‌نماید لفظ هندوی آن معنی را هم متذکر شده و اصطلاحات هندیان را هم بسیار نقل کرده و داستان دیدن مهره مار را در خزانه پادشاه به مناسبت می‌آورد و از این مولفه شافعی بودن و اطلاعات نجومی و ادبی او پیداست ولی در مطالب تاریخی و علم انساب و جغرافیا دستی نداشته و هر وقت در این موارد چیزی نوشته به خطا رفته، چنان‌که مراد از جعفران در شعر خاقانی، جعفرصادق است که صحابی رسول صلی الله علیه و سلم بود و جعفر برمک که پادشاهی بزرگ است و به غایت سخی و بکرم بود، و نیز گوید: ری شهری است در خراسان و نظیر این دو نمونه در دو شرح دیوان تالیف وی مکرر دیده‌ام.
Text of Note
در کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار ترجمه‌ای از جراثقال زیر ش ۷۰۸ با نقصی در اول و میان و آخر موجود است که در بالای صفحه نخستین کنونی آن نوشته شده: مترجم محمد بن داود علوی شادیابادی است.
Text of Note
در نسخه‌هایی که از این شرح خاقانی به دست نگارنده افتاده مولف در مقدمه خود را شادیابادی یا دلشابادی معرفی نموده.
Text of Note
در فهرست نسخ فارسی انجمن آسیائی بنگاله (۱/ ۲۰۲) گوید که در نسخه مولف را شاه‌یابادی نوشته ولی مولف آن فهرست شارح را شادیابادی معرفی کرده است.
Text of Note
در ص ۱۰۴ سال ۱۲ مجله ارمغان نوشته شده که شادی‌آباد یا شادآباد که در شعر منسوب به قطران دیده می‌شود:
Text of Note
خدمت تو هم بشهر اندرکنم بر جای غم/ گرچه ایزد جان من در شادی‌آباد آفرید
Text of Note
نام یکی از محلات تبریز می‌باشد و نیز نام دهی در نزدیکی شهر تبریز می‌باشد. در ص ۷ تاریخ بیهقی (چاپ اول که در ۱۳۰۷ق. به تصحیح ادیب پیشاوری در تهران چاپ شده) آمده:
Text of Note
«و چون ما به غزنین رسیدیم و نامه سرهنگ کوتوال را دادیم در وقت مثال داد تا بر قلعت دهل و بوق زدند و بشارت به هرجائی رساندند فوج فوج مطربان شهر و بوقیان شادی‌آباد بجمله با سازها به خدمت آنجای آمدند».
Text of Note
نگارنده تصور می‌کند که شادی‌آباد نام ده‌هایی است که در نزدیکی شهرهای بزرگ که جایگاه مطربان و مغنیان بوده و تاکنون هم این دسته در شیراز در خارج شهر در جائی که آن را «کوشک عباس‌علی» گویند مسکن دارند و از آنجا به شهر می‌آیند و شنیده‌ام که در شهر خراسان و در شهر تهران نیز چنین است. ریو در فهرست کتابخانه موزه لندن گوید: ظاهرا شارح از اهالی شادی‌آباد است که معروف به مند و پایتخت مالوا است. ولی نگارنده از خود شرح و ماخذ نگارش مویدی بر این ادعا نیافت.
Text of Note
شارح در این شرح در حدود هشتصد و بیست و سه (۸۲۳) بیت از ابیات مشکله خاقانی را شرح کرده و بنابر تحقیق ریو شرح ابیات مشکله ۲۴ قصیده خاقانی می‌باشد و تمام این شرح در حدود ۸۳۰۰ بیت می‌باشد.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
Text of Note
نستعلیق.
Text of Note
فرنگی.
Text of Note
تیماجی.
NOTE RELATING TO THE COPY IN HAND
1
Text of Note
قلم نگارش در آغاز و میان و انجام فرق کرده و کلمات و حروف انداخته زیاد دارد و دیباچه را هم دارد.
ORIGINAL VERSION NOTE
Text of Note
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۶۰۵-۱۶۰۷.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
این شرح گذشته از مراجعه به خود کتاب با مراجعه به فهرست کتابخانه موزه لندن، ۲/ ۵۶۶ و ۵۶۱ فهرست آصفیه ۲/ ۱۲۵۲، تاریخ بیهقی ص ۷ و فهرست نسخ خطی فارسی انجمن آسیائی بنگاله ۱/ ۲۰ نگارش یافت.
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۱۱۱۳
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Date of Transaction
20121013
MF
87856
a
Y
