عنوان

سته و دیوان داعی

Country Code

IR

Number

۱۰-۱۹۵۰۲

.Language of Text, Soundtrack etc

فارسی

Title Proper

سته و دیوان داعی

General Material Designation

[نسخه خطی]

First Statement of Responsibility

/ از: نظام‌الدین محمود حسینی شیرازی متخلص به داعی و مشهور به «شاه داعی الی الله».

Dimensions

ربعی. ۱۳*۲۰سم. ۱۵۵گ. ۱۹بیت.

Text of Note

مولف در سال ۸۶۷ یا ۸۶۹ یا ۸۷۰ق. در ح ۶۰ سالگی وفات یافت. مولف طق نوشته که در ۸۶۵ق. داعی اجازه داد که ابیاتش را گردآوری نمایند. در حدود پنجاه هزار بیت مرتب گردیده و گذشته از مثنوی‌های ششگانه (سته داعی) وی سه دیوان به نام: ۱. قدسیات ۲. واردات و ۳. صادرات دارد و مولفات داعی را فرصت‌الدوله در آثار عجم و نائب الصدر در طق نام برده‌اند و بجا است که آنها را در اینجا یاد نمائیم:

Text of Note

۱. شرح مثنوی ملای روم ۲. شرح گلشن راز (نسائم گلشن) ۳. شرح رباعیات شیخ سعدالدین حموی ۴. شرح دیوان عطار (بر بعضی از ابیات اوست و بنابر ضبط طق «درالبحر» نام دارد) ۵. محاضر السیر فی احوال خیر البشر (به نظم و نثر) ۶. رسائل خیرالزاد (به عربی و فارسی). ۷. قلب و روح (به عربی). ۸. مرآت الوجود. ۹. الفوائد فی نقل العقائد. ۱۰. اشاره الثقال. ۱۱. ترجمه الاخبار العلویه. ۱۲. رساله السدد در طریقت و مشتمل بر دوازده باب است. ۱۳. سلوه القلوب. ۱۴. رساله مراشد الرموز. ۱۵. رساله کمیلیه. ۱۶. رساله لمعه. ۱۷. رساله ولایه. ۱۸. رساله تحفه المشتاق. ۱۹. رساله کشف المراتب. ۲۰. رساله طراز الایاله. ۲۱. رساله رضائیه. ۲۲. رساله بیان و عیان. ۲۳. رساله نظام و سرانجام (مشتمل بر ده جام). ۲۴. رساله تحریر الوجود المطلق. ۲۵. رساله فی معنی المحبه. ۲۶. رساله ثمره الحبیب (به عربی). ۲۷. رساله مرآت الوجود (فارسی). ۲۸. رساله چهار مطلب. ۲۹. رساله اسوه الکسوه. ۳۰. رساله معرفه النفس. ۳۱. رساله تلویحات الحرمیه. ۳۲. رساله لطائف راه روشن. ۳۳. کلمات باقیه. ۳۴. دیباچه جمال و کمال. ۳۵. اصطلاحات. ۳۶. رساله اوراد. ۳۷. رساله تاج‌نامه. ۳۸. رساله قلهاتیه. ۳۹. رساله شجریه و ۴۰. شرح بر بعضی از کلمات محیی‌الدین عربی.

Text of Note

شرح حال داعی (شاه داعی الی الله نظام‌الدین محمود) در فارسنامه ناصری، گ ۲ ص ۱۳۶ و ۱۵۹ و آثار عجم ص ۴۸۵-۴۸۹ و طرائق الحقائق ۳/ ۲۲-۲۳ نگارش یافته است.

Text of Note

نام نویسنده و سال نگارش ندارد ولی از طرز خط و رسم‌الخط و کاغذ و سرلوح‌ها مسلم است که در ثلث آخر ق ۹ق. (مسلما پس از مرگ داعی) نگاشته شده و آثار تصحیح و مقابله در تمام نسخه دیده می‌شود.

تزئینات نسخه:

نوع کاغذ:

تزئینات جلد:

Text of Note

در آغاز هریک از مثنوی‌های ششگانه و دیوان این شاعر سرلوحی زیباست که با طلا یا سفیداب نام آن کتاب میان آنها نگارش یافته. پشت صفحه نخستین ترنجی است بر دائره‌هائی که در میان و دو طرف آن رسم شده نام کتاب‌های سته داعی نگارش یافته و در اطراف ترنج دو بیت با سفیداب نوشته شده.

Text of Note

دولت‌آبادی.

Text of Note

تیماج.

Name of source

ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۸۹-۱۵۹۲.

Text of Note

شش کتاب «سته داعی» به ترتیبی که در نسخه این کتابخانه است و موافق ترتیب انشاء می‌باشد، این است:

Text of Note

۱. مشاهد. موضوع آن پس از توحید و نعت حضرت پیغمبر (ص) بحث در اطراف طلب، تجرید، ذوق، کشف، معرفت و حقیقت می‌باشد. تمام این مثنوی (مشاهد) در حدود پانصد و هفتاد بیت می‌باشد.

Text of Note

آغاز:

Text of Note

بلبل اگر ناله برآرد رواست/ خاصه که از طرف گلستان جداست

Text of Note

و ابیاتی چند که زیر عنوان «الالحاق» در آخر نسخه می‌باشد شامل مطالبی تاریخی است، از این رو آنها را با تقید به رسم‌الخط نسخه عینا در اینجا می‌آوریم:

Text of Note

از پس ده سال که بود این کتاب/ کوش زد خلق چو در خوشاب

Text of Note

وز پی آن هم که حوالت فتاذ/ تا سه کتاب دگرم دست داذ

Text of Note

در همه جا چون بتخلص رسید/ خامه داعی همه داعی کشید

Text of Note

زانکه فنا نام مرا کرده گم/ گفته زنام و لقب خود مجم

Text of Note

در سفر قبله نهادم چو گام/ کشت فنا بر من خاکی تمام

Text of Note

باز بقائی ز نوم در رسید/ شد دگرم نام و نشانی بدید

Text of Note

یافتم از نام بقا باز ضو/ پس لقبم داد تخلص ز نو

Text of Note

کای ز خدا یافته نظم رزین/ از پی این نظم نظامی گزین

Text of Note

گر سخنت نیست نظامی مدار/ دست دل از نام نظامی مدار

Text of Note

در سخن بنده که هست این زمان/ هست هم از نام نظامی نشان

Text of Note

نام نظامی بتخلص مراست/ خود نفس خواجه نظامی کراست

Text of Note

برد ز میدان سخن خواجه گو/ کس نرسانید سخن را به او

Text of Note

نیست اگرچه چو نظامیم رخش/ بار خدایا به نظامیم بخش

Text of Note

صورت تاریخ زمان سخن/ هر که بخواهد که بداند ز من

Text of Note

هشتصد و سی و شش هجری شده/ وین نمط خاص تمام آمده

Text of Note

۲. گنج روان. این مثنوی را در ده مقاله به نظم آورده و در معرفت ذات و صفات حق تعالی و معرفت انسان و اخلاق و احوال و مقامات و کمالات اوست. و در آخر تصریح شده که به سال ۸۴۱ق. به انجام رسیده و در حدود هشتصد بیت است.

Text of Note

آغاز:

Text of Note

نخستین که آید قلم در زبان/ بحمد خدا به که گردد روان

Text of Note

۳. چهل صباح. این مثنوی در سیر و سلوک می‌باشد و مطالب را در ذیل چهل صباح که هریک را به نامی نامیده مندرج ساخته و در حدود هفتصد و هفتاد (۷۷۰) بیت می‌باشد و در ۸۴۳ق. خاتمه یافته و این چند بیت در خاتمه کتاب است:

Text of Note

در نظم، نظامی ار نیم من/ در خورد زمان نظامیم من

Text of Note

گر نظم نظامیانه خود نیست/ در طرز اداء خویش بد نیست

Text of Note

شعریست اگرچه نیک ساذه/ داذ سخن اندروست داذه

Text of Note

در مسئلهای صوفیانه/ بس تیر رسید تا نشانه

Text of Note

داعی کو گو که پرتو تاوانست/ از بنده خطا و سهو امکانست

Text of Note

آغاز:

Text of Note

بنیاد سخن به نام حق به/ کز هرچه بهست نام حق به

Text of Note

۴. چهارچمن. این مثنوی را در چهار چمن مرتب نموده و در ۸۴۲ق. به پایان آمده و در حدود نهصد و هفتاد (۹۷۰) بیت می‌باشد.

Text of Note

آغاز:

Text of Note

میوه باغ جان ما سخن است/ چه سخن هرچه از خدا سخن است

Text of Note

انجام:

Text of Note

نامه‌ای از نظامی ثانی/ یافته نظم پاک عرفانی

Text of Note

رفته از هجرت رسول امین/ چل و دو بعد هشتصد ز سنین

Text of Note

یا رب این نامه پرآوازه/ چون چمن دار، در نظر تازه

Text of Note

گر چمن می‌کنی گهی ویران/ دار معمور این چمن بجهان

Text of Note

آنچه گفتم ز داعی مسکین/ باد در حضرتت قبول آمین

Text of Note

۵. چشمه زندگانی. این کتاب را در هفت رشحه در موضوعات زیرین به نظم آورده: ۱. در وحدت واجب الوجود. ۲. در ارتباط عالم به حق تعالی و اثبات وحدت او. ۳. در آنکه انسان خلاصه عالم است. ۴. در روح انسان. ۵. در معاش و معاد انسان ۶. در حشر و بقای انسان. ۷. در کمال و خلافت انسان و هریک از رشحه‌ها به یک مثنوی آغاز گردیده و پس از آن ترکیب‌بندی و از آن پس قصیده‌ای در آن موضوع است و تمام آن در حدود هفتصد و پنجاه (۷۵۰) بیت می‌باشد و در ۸۵۶ق. به انجام رسیده.

Text of Note

آغاز:

Text of Note

ستایش را سزاواری خدایا/ که بخشیدی مرا یاری خدایا

Text of Note

۶. عشق‌نامه. این مثنوی در عشق و مراتب آن است و با عنوان سخن اول و دوم.

Text of Note

نسخه این کتابخانه تا یازده سخن را داراست و بدین بیت خاتمه می‌یابد:

Text of Note

این تمام آمد بگویم دیگری/ که مرا با تایبان باشد سری

Text of Note

و نگارنده را عقیده این است که از نسخه این کتابخانه برگ‌هائی افتاده و به همین سبب تاریخ انشاء آن هم به دست نیامد ولی از قرائن معلوم می‌شود که پس از سال ۸۵۶ق. (تاریخ انجام مثنوی پنجم) آغاز شده است. این نسخه عشق‌نامه در حدود یک‌هزار و دویست (۱۲۰۰) بیت است.

Text of Note

آغاز:

Text of Note

از ازل گر گوش داری تا ابد/ بشنوی از هر زبان حمد احد

Text of Note

ب. قدسیات. نام یکی از دیوان‌های این شاعر واعظ عارف می‌باشد و این دیوان در حدود یک‌هزار و دویست (۱۲۰۰) بیت و مشتمل است بر غزلیات توحیدی و نعتی و عرفانی و مقطعات و رباعیات و ترکیب‌بندهائی در مدح آل عبا و ترجیع‌بندی در مدح حضرت امیرالمومنین علی علیه‌السلام و دوازده امام و مناجات‌ها به ترتیب حروف تهجی و فردیات و منقبت حضرت احمد بن موسی الکاظم (شاه چراغ) و کسب همت از ایشان و مدائح سید احمدکبیر و شاه نعمت الله ولی.

Text of Note

آغاز:

Text of Note

ای مرا مونس جان بسم الله/ دائمم ورد زبان بسم الله

Text of Note

این نسخه شامل دو کتاب می‌باشد:

Text of Note

۱. سته داعی که مشتمل بر مثنوی‌های ۱. مشاهد (ص ۲-۳۲)، ۲. گنج روان (ص ۳۳-۷۰)، ۳. چهل صباح (ص ۷۱-۱۰۸)، ۴. چهار چمن (ص ۱۰۹-۱۵۶)، ۵. چشمه زندگانی (ص ۱۵۷-۱۹۴) و ۶. عشق‌نامه (ص ۱۹۵-۲۵۱) است.

Text of Note

۲. قدسیات، که یکی از دیوان‌های داعی است (ص ۲۵۲-۳۰۹).

Text of Note

دیباچه‌ای به نثر در بیست بیت دارد و از طرز انشاء آن پیداست که از خود داعی نیست.

Class number

Country

ایران

Agency

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

Date of Transaction

20121007

MF

87856

a

Y