عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Country Code
IR
Number
۱۰-۱۹۴۸۷
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
فارسی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
دیوان یا کلیات ندیم مشهدی
General Material Designation
[نسخه خطی]
First Statement of Responsibility
/ از: میرزا زکی مشهدی متخلص به ندیم.
.PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC
Date of Publication, Distribution, etc.
مسلما اواخر ق ۱۲ق. (بر برگ ۱۳۶ در ۱۲۲۶ق. یادداشتی شده).
PHYSICAL DESCRIPTION
Dimensions
وزیری. ۱۶*۲۶سم. ۲۰۸گ. ۱۸بیت.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
2
Text of Note
نسخه دیوان بدین بیت آغاز گردیده:
Text of Note
لطف خاصی نظری مرحمتی احسانی/ تا به کی از تو ندیم تو هراسان باشد
Text of Note
انجام آن دو بیت ترکی می‌باشد که در آخر ماده تاریخی است که برای بنائی از نادرشاه ساخته است:
Text of Note
از دم فیض عالم لاریب/ ایکی مصرع یتوردی هاتف غیب
Text of Note
قصر مولود خانه زیبا/ کعبه‌وش در مقام صدق و صفا
NOTES PERTAINING TO TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Text of Note
مولف در فتنه افغان در اصفهان بوده و در عهد شاه سلطان حسین صفوی در خدمت محمدزمان خان سپهسالار خراسان و محمدقلی وزیراعظم دیوان اعلی بوده و به مقام منادمت نادرشاه افشار رسیده و در ۱۱۶۳ق. وفات یافته است، از دیوان وی که مشحون به مدائح اهل بیت علیهم السلام می‌باشد به دست می‌آید که پس از فتنه افغان و حمله آنان به اصفهان از آن شهر فرار کرده و به نجف اشرف پناه برده و در ۱۱۳۷ق. مثنوی «در نجف» را برابر مخزن الاسرار در یک‌هزار و پانصد (۱۵۰۰) بیت در آن آستان انشاء نموده و در این کتاب داستان حمله افاغنه و کارهائی که در اصفهان کرده‌اند نگارش یافته و بدین بیت آغاز گردیده:
Text of Note
بسم الله الرحمن الرحیم/ مطلع دیوان علی عظیم
Text of Note
پس از چند سال به ایران برگشته ولی از برگشتن خود پشیمان شده و آرزو کرده که دوباره با اهل و عیال و اولاد به آستان مقدس مرتضوی مشرف گردد و در این باب در مثنوی «تسبیح کربلا» گوید:
Text of Note
در صفاهان ز غم نجاتش ده/ جای در ساحل فراتش ده
Text of Note
داده بودیش مدتی ز شرف/ در نجف جای همچو در نجف
Text of Note
و در قصیده‌ای که به مدح حضرت معصومه مدفونه در قم علیها سلام خاتمه یافته گوید:
Text of Note
ندیم خاک در درگه برادر تست/ که دور مانده از آن در زسستی اقبال
Text of Note
کشیده محنت بسیار از جفای فلک/ علی الخصوص درین عرض مدت دو سه سال
Text of Note
که از مجاورت آستان اجدادت/ فتاده دور بتقریب دیدن اطفال
Text of Note
ز التفاف عمیمت توقعی دارد/ که باتمامی اولاد خویش و اهل و عیال
Text of Note
اعانتی بکنی و روانه‌اش سازی/ به کربلا و نجف با رفاه و فارغ بال
Text of Note
مثنوی دیگر هم «تسبیح کربلا» نام دارد (چنان‌که از خود مثنوی برمی‌آید) در اصفهان پس از برگشتن از مسافرت نخستین وی آغاز گردیده و از این بیت وی که در اواخر این مثنوی قرار گرفته:
Text of Note
یافتی ای ندیم باز شرف/ همچو در نجف بخاک نجف
Text of Note
به دست می‌آید که انجام آن در آستان علوی (ع) بوده و در تاریخ اتمام آن در آخر مثنوی گوید:
Text of Note
شکر شد در مه عزای حسین/ نظم تسبیح کربلای حسین
Text of Note
شد سحر چون تمام این محضر/ گشت تاریخ سال فیض سحر ۱۱۵۸
NOTES PERTAINING TO PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC.
Text of Note
تاریخ و نام نویسنده را ندارد.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
Text of Note
نستعلیق.
Text of Note
دولت‌آبادی و فرنگی.
Text of Note
تیماجی.
NOTE RELATING TO THE COPY IN HAND
2
Text of Note
در حاشیه برگ ۱۰۴-۱۱۰ قطعه و غزل‌هائی از نواب میرزا ابوالقاسم خان منیر تخلص که تاریخ نابینائی خود را در قطعه‌ای در ۱۱۸۹ق. معین نموده نگارش یافته (در تذکره‌ها نشانی از منیر نیافتم).
Text of Note
بیت ماده تاریخ نامبرده این است:
Text of Note
چون از پی تاریخ خود، جستم ز پیر عقل گفت/ «حیف از دو چشم نرگست» تاریخ نابینائیم
EXTERNAL INDEXES/ABSTRACTS/REFERENCES NOTE
Name of source
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۷۸-۱۵۷۹.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
در این مثنوی که در حدود چهار هزار و پانصد و هفتاد بیت می‌باشد داستان شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) و علت اصلی و منشا آن و به مناسبت بعضی از امور واقعه بعد از رحلت حضرت رسالت (ص) ذکر گردیده و بدین بیت آغاز شده:
Text of Note
چون قلم میکشم الف از آه/ مددم کرد مد بسم الله
Text of Note
و در این مثنوی ارادت خویش را به نورالدین گیلانی که پیرمردی در حدود هفتاد سال و پیر طریقت بوده تصریح نموده و درویشی ندیم از ابیاتش آشکار است.
Text of Note
در این دیوان مدائحی از نادرشاه موجود و در قطعه‌ها و مثنوی‌هائی که بیشتر به ترکی انشاء نموده طلا کردن گنبد حضرت مولی (ع) و برخی از تعمیرات وی ثبت گردیده و در یکی از مثنوی‌های شاعر که به ترکی است استفاده می‌شود که بنابر میلی که نادرشاه در آخر عمر یافته با همه تشیعی که داشته و کمتر صفحه‌ای از صفحات این دیوان خالی از این عقیده می‌باشد موافق عقیده اهل سنت رفتار کرده و در آنجا حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) را یار چهارمین معرفی نموده و شاید در اثر همین پیشآمد بوده که به گفته آذر در اواخر عمر از کار کناره گرفته و ترک منادمت نموده است و این دو بیت را که بسیار مشهور است می‌باشد فقط آذر در آتشکده آذر، (ص ۴۳۰) در ذیل شرح حال مختصر ندیم نقل نموده:
Text of Note
در خاک نجف ندیم آسوده بخواب/ اندیشه مکن ز پرسش روز حساب
Text of Note
جائی که بدل بسرکه گردد می ناب/ بی‌شبهه گه شود مبدل بصواب
Text of Note
شامل قصائد و غزلیات و مخمسات فارسی و ترکی می‌باشد و گذشته از مثنوی‌های کوچک ترکی و فارسی، دو مثنوی یکی به نام «در نجف» (برگ ۸۵-۱۲۷) و دیگری به نام «تسبیح کربلا» (برگ ۱۲۷-۲۰۰) که معرفی شدند پیوسته آنها است و همه دیوان در حدود نه هزار و سیصد و سی بیت است.
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۱۰۸۰
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Date of Transaction
20121006
MF
87856
a
Y
