عنوان

دیوان مشتری طوسی

Country Code

IR

Number

۱۰-۱۹۴۷۴

.Language of Text, Soundtrack etc

فارسی

Title Proper

دیوان مشتری طوسی

General Material Designation

[نسخه خطی]

First Statement of Responsibility

/ از: محمدابراهیم مشهدی متخلص به مشتری.

Dimensions

ربعی. ۱۱*۱۷/۵سم. ۱۲۴گ. ۱۱بیت.

1

2

Text of Note

آغاز سفرنامه: نیمه شعبان مه از توفیق بی‌پایان رب سوی مکه بار بستم بی‌غم و رنج و تعب آمدم از ری به قم وز قم به شهر اصفهان ز اصفهان تا فارس جفت شادی و عیش و طرب چون بدیدم شهر شیراز و هوای دلکشش همچو جان شد جسم من ز آن آب و خاک بوالعجب کرد بخششها به من فرمان روای مملکت عم شاهنشاه عالم خسرو خسرو نسب آفتاب معدلت فرهاد شه کز دانش است هم خداوند کمال و هم خداوند ادب

Text of Note

این نه طهران و نه آن شهر که دیدم پیرار/ چون ز بهر سفر مکه فرو بستم بار

Text of Note

رفتم و سیر جهان کردم و برگردیدم/ بینم اکنون که به این خلق دگرگون شده کار

Text of Note

پسران جمله بزک کرده به مانند عروس/ که ز آرایش مشاطه شود طرفه نگار

Text of Note

... خوبرویان فرنگی همه با همسر خویش/ دست بر دست به هر برزن و کوی و بازار

Text of Note

... قهوه‌خانه بسی از هر طرفی ساخته‌اند/ نه یکی نه ده و نه صد که فزون‌تر ز هزار

Text of Note

... باید از بهر چنین کار روم گیرم زر/ از ملک‌زاده نیک‌اختر پاکیزه شعار

Text of Note

بنابر آنچه در گنج شایگان و مقدمه دو نسخه این کتابخانه نگارش یافته پدر مولف شیرازی و از طرف مادر به چهار واسطه به میرزا طاهر وحید وقایع‌نگار شاه طهماسب صفوی می‌رسد. مسلما تا سال ۱۲۹۹ق. زندگانی را بدرود نگفته بوده و چنان‌که در ص ۱۸۱ گذشت در آخر دیوان ازرقی بدین سال یادداشتی کرده و در مآخذی که در دست دارم جز گنج شایگان (گن ص ۵۲۴-۵۲۸) یادی از این شاعر نشده است.

Text of Note

[دفتری است از میرزا مشتری با نام سفینه الافکار و مدینه الابکار. پس از سرگذشت میرزا مشتری و ممدوح او محسن میرزا میرآخور، شامل ترجمه کوتاه و نمونه‌هایی از آثار این شاعران است: فریب اصفهانی طبیب، امام قلی زند متخلص به غارت، صاحب مثنوی محک العاشقین، حجازیه و عراقیه و رساله در صفات حسن و ظهور عشق و سپس ترجمه هزل آلود و هجاء عباس فروغی، سرور خوانساری (میرزا حسین)، عن غوزی (حسن پسر حاج علی احمد کور اصفهانی)، ریاضی یزدی (باقر)، مایل (میرزا حسن افشار)، وصاف کاشانی بیدگلی، مهوش و رونق میرزا تقی پسر میرزا حسین بلور، غوغای کرمانشاهی و نیز شامل نامه منظوم حج (منظومه‌ای دارای ۴۱۸ بیت در چند بند) و پس از آن یک مثنوی دارای ۵۹۳ بیت با این عنوان: «داستان مجادله نادر میرزا با حاجی عمو در باب صبیه شهزاده و اموالی که حاجی عمو داده». سفرنامه مکه نیز خالی از اشارات طنزآلود و هزل نیست و نام شهرها و قریه‌های میان راه رفت و برگشت سفر حج را در عناوین بندها یاد می‌کند.

Text of Note

از جمله عناوین بندهای سفرنامه: دیدن حاکم بوشهر، نکوهش حاج بابا صاحب. جدال حاجیان با کاپیتان جهاز، رسیدن نواب والا حسام‌السلطنه به جده، دستورالعمل حاج در راه کعبه، نهی کردن حاج از راه دریا، طاعون در نجف، نکوهش قرنطینه، نکوهش بغداد، صفت یعقوبیه، منزل شهروان، منزل قزل رباط (تا در ورود به طهران). در آخرین بند درباره طهران و تغییراتی که در طول سفر او در آن راه جسته با زبان تاسف‌بار و نقدآمیز سخن می‌گوید.

نوع کاغذ:

تزئینات جلد:

Text of Note

فرنگی.

Text of Note

تیماج.

Name of source

ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۶۸-۱۵۶۹.

Text of Note

این نسخه شامل منشآتی به نظم و نثر در تذکره چهار شاعر (عباس فروغی، ریاضی، مائل، وصاف) معاصر مشتری است که به هجو آنها پرداخته و هجویات شاعر و سفرنامه مکه وی و مثنوی در مجادله نادرمیرزا با عموی خود حاج سیف‌الدوله برای ازدواج با دختر او و رباعیاتی از اوست.

Text of Note

این نسخه در حدود دوهزار بیت می‌باشد و ظاهر این است که در اواخر ق ۱۳ق. و در زمان خود شاعر نگارش یافته و پیش از شروع به اشعار شرح حالی از شاعر در ۱۴ صفحه نگارش یافته و آغاز این اشعار این است:

Text of Note

خوش آنکه بخت کشد رخت زی خراسانم/ چرا کز آمدن ملک ری پشیمانم

Text of Note

و بدین رباعی خاتمه یافته:

Text of Note

آن صدر که پست و خالی از ادراک است/ از گوهر زشت عابد دلاک است

Text of Note

یکسال دگر باین جلال ار ماند/ البته حساب دین و دولت پاک است

Class number

Country

ایران

Agency

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

Date of Transaction

20121004

MF

87856

a

Y