عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Number
۱۰-۲۲۳۹۵
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
عربی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
حاشیه شرح تجرید
General Material Designation
[نسخه خطی]
First Statement of Responsibility
/ از: فخرالدین محمد حسینی استرآبادی، دانشمند معاصر شاه تهماسب صفوی (۹۱۸- ۹۸۴ق)
.PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC
Place of Publication, Distribution, etc.
اصفهان
Name of Publisher, Distributor, etc.
: حسن بن علی گیلانی
Date of Publication, Distribution, etc.
، ۱۰۱۹ق.
PHYSICAL DESCRIPTION
Dimensions
؛ نیم خشتی باریک. ۵/ ۸*۵/ ۱۹ سم. ۳۶۸ ص. ۱۶ س.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
2
2
3
Text of Note
آغاز (پس از بسمله و خطبه): اما بعد فیقول الفقیر الی رحمه ربه الغنی محمد بن حسین الشهیر بفخرالدین حسینی ان هذه تعلیقات متعلقه بالمقصد الاقصی و المطلب الاسنی من شرح الجدید لکتاب التجرید قد حققت فیها الکلام بتوفیق الحکیم العلام...و اردت ان اوشح صدره...بذکر من اعتلی فرق الفراقد...ابوالمظفر شاه طهماس (کذا) بن شاه اسماعیل الموسوی بهادر خان...قال طاب ثراه المقصد الثالث فی اثبات الصانع اشار رحمه الله...؟بقوله اثبات الصانع علی ان المسئله هی ان الصانع موجود لا ما تقرر من...ان الواجب موجود... .
Text of Note
...و منها ان المقدورات الله. ان خبیر بانه لاسبیل للخلق الی ضبط قدر فی الاصلح لا یتصور المزید علیه...و لما کان المقصد الاقصی اثبات الواجب تعالی لا یبعد ان یقال فی تاریخ التالیف اثبات الله الدال علیه.
Text of Note
انجام صفحه اول:...ان اوشح صدره و ارفع قدره بذکر من اعتلی فرق الفراقد.
Text of Note
...قد صمدت الفراغ من ستوید هذه النسخه الشریفه بعون الله تعالی و حسن توفیقه وقت الظهر یوم السبت من شهر ذی الحجه سنه تسع عشر الف فی بلده صفاهان صانها الله عن الحدثان حسن بن علی الجیلانی.
NOTES PERTAINING TO TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Text of Note
میر فخرالدین سماکی که در مقابل محقق فخری، او را محقق فخری نیز نام داده‌اند، به نوشته اسکندر بیک از بزرگان سماک استراباد بود و از علمای دربار شاه تهماسب. از عبارت اسکندر بیک استفاده می‌شود که میر داماد مجلس درس او را دریافته و از لحاظ زمان هم طراز او نبوده و قمی نیز در در کنی و القاب و هدیه الاحباب وی را استاد میر داماد خوانده. عین عبارت اسکندر بیک به اختصار این است: «میر فخرالدین سماکی از عظام موضع سماک دارالمومنین استراباد و از افاضل علماء و دانشمندان عصر و از تلامذه فخرالسادات و العلماء امیر غیاث‌الدین منصور شیرازی بود. در درگاه معلی شاهی به سر برده و منظور نظر رحمت‌گستر حضرت شاه جنت مکان بوده و همه روزه جمعی کثیر از طلبه علوم معقول و منقول به مدرس آن جناب حاضر گشته استفاده علوم می‌نمودند و از افادات علیه‌اش مستفید و بهره‌مند می‌گشتند. حاشیه بر الهیات تجرید نوشته سخنانش موثق بر طلبه علوم است» (عالم آرا، چاپ امیر کبیر، ص 146).
Text of Note
و در همین صفحه پس از چند سطر، در ترجمه میر داماد گوید: «در صغر سن در مشهد مقدس معلی بوده و در زمان نواب سکندرشان باردوی معلی آمده به صحبت علماء و افاضل درگاه معلی مشرف گشته مدتی با میر فخرالدین سماک (ظ: سماکی) و سایر دانشمندان مباحثات نموده...سرامد روزگار خود گشت».
Text of Note
چنانکه ملاحظه می‌گردد ملاقات داماد را با سماکی جزء مفاخر او به شمار آورده.
Text of Note
آنچه از مجموع نوشته‌های اسکندر بیک استفاده می‌شود این است که: میر فخرالدین سماکی استرآبادی از دانشمندان دربار شاه تهماسب، شاگرد امیر غیاث‌الدین منصور مولف حاشیه الهیات تجرید است و نیز همو است که میر داماد مجلس بحث او را درک کرده.
Text of Note
مولف دانشمند ذریعه نظر بدین که غیاث‌الدین منصور استاد او در 948ق درگذشته و نیز نسخه‌ای از حاشیه فخرالدین بر شرح هدایه میبدی دیده‌اند که تاریخ فراغت از تالیف آن 928ق ضبط شده بود نوشته‌اند: «فخرالدین محمد بن حسین حسینی استرابادی مولف حاشیه‌های شرح تجرید و شرح هدایه و تفسیر آیه‌الکرسی به جز فخرالدین سماکی است که با میر داماد ( -1041ق) گفتگو و بحث داشته». علت این توهم مولف ذریعه چنان که در جلد 6/ 139 اشارت کرده‌اند، آن است که اگر قایل به تعدد این دو تن نشویم لازمه‌اش آن است فخرالدین شاگرد غیاث منصور عمری دراز (در ح 100 سال) داشته است.
Text of Note
و اگر فرض کنیم که سماکی در 1025ق (سال تالیف عالم آراء) زنده بود این اشکال افزون می‌شود و عمر فخرالدین را کم از 120 نتوان فرض کرد. ولی در هر حال نوشته اسکندر بیک، سندی است که نمی‌توان از آن صرف نظر کرد. و فخرالدین حسینی شاگرد غیاث منصور که در عهد شاه تهماسب بوده و چند کتاب خود را به نام او کرده نمی‌توان دانشمندی جز فخرالدین محمد بن حسین سماکی دانست. علاوه بر دلیل بالا در کناره‌های یکی از نسخ خطی حاشیه خفری که در همین فهرست معرفی می‌گردد (ش 1761) فقراتی از حاشیه فخرالدین با نشان فخرالدین «سماکی» نوشته شده. و نیز یکی از صاحبان حاشیه شرح تجرید، از او با عنوان سماکی یاد کرده. در کشف الحجب نیز این حاشیه از سماکی دانسته شده.
Text of Note
اسماعیل پاشا از دانشمندی به نام محمد بن حسن استرآبادی سمناکی ملقب به رضی‌الدین که نزیل نجف بوده و در 684ق در گذشته و حاشیه بر شرح جدید تجرید، بر حاشیه قدیم دوانی، بر منطق و نیز کلام شرح تهذیب و شرح بر کافیه ابن حاجب نوشته، یاد می‌کند. (هدیه العارفین 2/ 134).
Text of Note
به نظر می‌رسد که اسماعیل پاشا میان فخرالدین سماکی و رضی‌الدین استرآبادی ملقب به نجم الائمه و شارح کافیه که در 687ق درگذشته اشتباه کرده یا شاید اشتباهی دیگر واقع شده است.
Text of Note
فخرالدین حسینی استرابادی حاشیه بر الهیات شرح قوشجی، حاشیه‌ای نیز بر جواهر و اعراض شرح تجرید دارد که تاریخ اتمام آن (حاشیه الجواهر = 965ق) و حاشیه‌ای بر شرح هدایه اثیریه و کتابی در تفسیر آیه‌الکرسی که در 952ق از آن فراغت یافته و آن را به نام شاه تهماسب کرده.
NOTES PERTAINING TO PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC.
Text of Note
کتاب حاضر را که حاشیه او بر شرح الهیات است تا مبحث نبوت نیز به نام شاه تهماسب و در ۹۴۱ق ساخته و به گفته خود او در پایان کتاب، چون تاریخ اتمام آن با جمله «اثبات الله» که حاکی از موضوع کتاب نیز هست مطابقت دارد، نام کتاب خود را اثبات الله گذارده.
Text of Note
بر کنار برخی از صفحات حاشیه‌هایی از مصنف به خط کاتب متن نوشته شده.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع خط:
تزئینات جلد:
Text of Note
نسخ تحریری.
Text of Note
مقوایی عطف دامن‌دار با عطف از تیماج.
NOTE RELATING TO THE COPY IN HAND
1
Text of Note
وی در این حاشیه از حاشیه خود بر هدایه اثیریه نام آورده و از صدرالمدققین و دیگران یاد کرده است.
EXTERNAL INDEXES/ABSTRACTS/REFERENCES NOTE
Name of source
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۳۲۰- ۲۳۲۲.
Name of source
(مربوط به نویسنده): نام وی در کشف الحجب و در ذریعه، ج ۴ و ۱ و ۳/ ۱۱۷ محمد بن حسین و در ۳/ ۱۳۷ محمد الحسین، در کنی و القاب و کشف الظنون محمد بن الحسن، در چند نسخه از کتاب حاضر و یک نسخه از حاشیه شرح هدایه که دیده‌ام محمد بن حسین ثبت شده. در ریحانه الادب آمده که به نوشته بعضی نام او فخرالدین و محمد بن حسن نام پدر او است.
Name of source
نک: کشف الظنون، تجرید؛ کشف الحجب، ص ۱۷۷؛ ذریعه، ۱/ ۹۹، ۴/ ۳۳۰، ۶/ ۱۱۹- ۱۳۷؛ دانشگاه، ۳/ ۲۳۹؛ آستان قدس، ۱/ ۳۷- ۳۸؛ مجلس، ش ۸۶؛ الکنی و الالقاب، هدیه الاحباب و ریحانه الادب، سماکی؛ عالم آرای عباسی، چاپ امیر کبیر، ص ۱۴۴- ۱۴۵، ۱۴۹- ۱۵۰، ۱۸۶ (نسخه‌ای دیگر از این حاشیه در ضمن مجموعه‌ای است حاوی سه رساله از کتب اهدایی آقای جمال امامی به کتابخانه مجلس (ش ۳/ ۸۶ خویی) ).
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۱۷۵۸
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Date of Transaction
20121002
MF
87856
a
Y
