عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Number
۱۰-۲۴۰۴۸
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
عربی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
<الاصول = اصول>الاصفیه
General Material Designation
[نسخه خطی]
First Statement of Responsibility
/ از: ملا رجب علی تبریزی ( - ۱۰۸۰ق.)
.PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC
Name of Publisher, Distributor, etc.
: علی طالقانی
Date of Publication, Distribution, etc.
٬ ۱۲۷۵ق.
PHYSICAL DESCRIPTION
Specific Material Designation and Extent of Item
ص ۱۲۵-۱۸۲
Dimensions
؛ نیم خشتی. ۱۴*۲۳سم. مجموع صفحات با صفحات اضافی میان سد و رساله٬ ۱۸۲ص. ۱۶-۲۱س.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
2
Text of Note
و لا حول و لا قوه الا بالله... و بعد فانا اردنا فی هذه المقاله اولا ذکر الاصل المشهور من الحکماء و هو ان الواحد لا یصدر عنه الا الواحد و ذکر بعض الفروع المتفرعه علیه و و هی ایضا اصول لفروع آخر و بیان ان اکثر المسائل الحکمیه یمکن ان یتفرع علیه ثم ذکر بعض الاصول و الاراء الحقه التی اعتمد علیها ارسطو طالیس ... .
Text of Note
... غیر مشوش بشبهات اهل الحکمه و الکلام بعون الله و حسن توفیقه انا قد فصلنا الایات لقوم یذکرون و ما یذکر الا الوالالباب. هذا آخر ما اردنا بیانه فی هذه المقاله و الحمدلله وحده واهب العقل و الحیوه و صلی الله علی محمد و اله و سائل النجاه.
NOTES PERTAINING TO TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Text of Note
وی استاد قاضی سعید قمی بوده و رساله‌ای نگاشته است در مسائل مهم فلسفه به نام الاصول الاصفیه ( به نام آصف میرزا از ارکان دولت صفوی).
Text of Note
تاریخ درگذشت مولی رجب علی تبریزی به طور دقیق معلوم نیست امین عاملی که ترجمه او را از ریاض العلماء و تتمه امل الامل قزوینی نقل کرده نوشته: «وی همزمان شاه عباس دوم ( - ۱۰۷۷ق.) و شاه سلیمان ( - ۱۱۰۵ق.) بوده». صاحب ذریعه با اینکه خود نیز در چند جا که از وی نام برد گوید: هم زمان شاه عباس ( - ۱۰۷۸ق.) بوده در یک جا ۱/ ۳۵ دچار اشتباه شده و تاریخ وفات شاه عباس را تاریخ درگذشت مولی رجی علی پنداشته و بدون ذکر همزمانی وی با شاه عباس گوید: «مولی رجبعلی تبریزی متوفی ۱۰۷۸ق. آصفیه را به نام آصف میرزا نگاشته است». مرحوم رضا قلی هدایت در این مورد دچار اشتباهی عجیب گردیده است. وی تاریخ وفات مولی رجبعلی را ۱۰۰۸ ضبط کرده و اسماعیل پاشا در هدیه العارفین و ذیل کشف الظنون تربیت در دانشمندان آذربایجان ومدرس خیابانی نیز از این اشتباه بدون توجه پیروی کرده اند. آنچه مسلم است تبریزی سلطنت شاه عباس را (۱۰۵۰ق. - ۱۰۷۸ق.) و شاه سلیمان ( - ۱۱۰۵ق.) را درک کرده است و احتمال در گذشتن او در ۱۰۰۸ق. به هیچ وجه درست نیست. در فهرست دانشگاه در برخی مواضع ۱۰۸۰ق. گاه ۱۰۶۵ق. و گاه با تردید بین این دو یاد شده است و نگارنده ۱۰۶۵ را در جای دیگر ندید.
NOTES PERTAINING TO PUBLICATION, DISTRIBUTION, ETC.
Text of Note
اما سبک خط و تاریخ کتابت هر یک از رساله‌ها جدا است.
Text of Note
اصل الاصول به خط نسخ ریز و سطور نزدیک به یکدیگر و در ۱۲۷۴ق. و آن رساله دیگر با قلم و خطی درشت‌تر و سطوری مرتب و جدا از هم و در تاریخ ۱۲۷۵ق. نوشته شده.
NOTES PERTAINING TO PHYSICAL DESCRIPTION
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
Text of Note
نسخ.
Text of Note
آهار مهر شده لیمویی رنگ.
Text of Note
تیماج ماشی منگنه.
NOTE RELATING TO THE COPY IN HAND
1
2
1
1
1
1
Text of Note
این دفتر از کتب خریداری شده از مرحوم میرزا طاهر تنکابنی است و یادداشت‌هاو اشعاری به خط او بر صفحات اضافی آغاز و وسط دفتر دیده می‌شود.
Text of Note
حاشیه‌هایی نیز بدون امضا است و برخی از آنها مطالبی است منقول از ملا صدرا. حاشیه‌هایی نیز به فارسی با خط بسیار بد و املایی غلط در کنار برخی از برگ‌های هر دو رساله نو شته شده و به نظر می‌رسد از آن یکی از دارندگان این نسخه است که مدعی فضل بوده‌اند.
Text of Note
در پشت نخستین برگ اضافی اول دفتر نیز یادداشتی با همین خط به فارسی دیده می‌شود که مطلبی را درباره وجود کلی در خارج از صدرای شیرازی به غلط نقل و سپس از خود ابراز نظر کرده است.
Text of Note
بین رساله اول و دوم ۸ صفحه اضافی است که مرحوم میرزا طاهر یادداشت‌هایی روی آنها نوشته و اشعاری از عماد کاتب اصفهانی نیز آورده.
Text of Note
همچنان که در ذیل اصل الاصول گفتیم کاتب هر دو نسخه یکی است اما تاریخ کتابت این نسخه ۱۲۷۵ق. است و کاتب این بیت را در کنار صفحه نوشته: یلوح الخط فی القرطاس دهرا/ و کاتبه رمیم فی التراب .
Text of Note
پس از پایان این رساله ۳ صفحه اضافی و سفید است.
EXTERNAL INDEXES/ABSTRACTS/REFERENCES NOTE
Name of source
نک: اعیان الشیعه ۳۱/ ۱۹۲ به نقل از تتمه امل الامل؛ ذریعه ۱/ ۳۵ و ۲/ ۱۷۷.
Name of source
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۲۵۵-۲۲۵۸.
Name of source
نک: اعیان الشیعه ۳۱/ ۱۸۸-۱۹۳؛ ذریعه ۱/ ۳۵، ۱۰۴-۱۰۵و ۲/۱۷۶ -۱۷۷؛ ریاض العارفین چاپ ۱۳۱۶ق. ۴۰۹-۴۱۰؛ هدیه العارفین (اسماعیل پاشا در اینجا ترجمه حافظ رجب برسی را نیز از ریاض العارفین نقل کرده در صورتی که در ریاض العارفین ترجمه مولی رجب علی تبریزی متخلص به واحد آمده نه رجب برسی. گویا وی به مدرکی استناد کرده که از ریاض نقل کرده و او آن را ریاض العارفین پنداشته .) ۱/ ۳۶۵؛ اسماء المولفین (در این کتاب ترجمه وی رادر ذیل «کلید بهشت» آورده بر اساس این تصور که کلید بهشت تالیف او است. رجوع به مقدمه آقای مشکوه بر کلید بهشت (چاپ تهران) شود) ۲/ ۳۸۱؛ دانشمندان آذربایجان ۳۹۰؛ ریحانه الادب ۴/ ۲۶۵؛ دانشگاه ۳/ ۱۳۲ - ۲۰۷ و ۶/ ۲۱۲۴ - ۲۳۱۵ و فهرست مجلدات فهرست مزبور در ذیل ج۶.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
میرزا محمد حسن شیروانی ( - ۱۰۹۹ق. یا ۱۰۹۸ق.) نیز رساله آصفیه را به نام همین آصف میرزا صفوی پرداخته است. در بعضی از کتاب ها نام این کتاب به خطا الاصول اللاحقه ضبط گردیده. (ذریعه ۲/ ۱۷۷ و ۱/ ۳۵). نگارنده نسخه ای به نام اصول آصفیه مولی رجب علی تبریزی ندیده و به معرفی آن در فهرست ها دست نیافته است (نک: مجلس ش ۱/ ۱۸۰۳، ۶/ ۱۰۲۱۳. این کتاب با تصحیح و مقدمه عزیز جوانپور هروی و حسن اکبری بیرق در سال ۱۳۸۶ق. توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چاپ شده است.) و کتابی که در کار معرفی آن هستیم به نظر می رسد نسخه ای از همین اصول آصفیه مولی رجب علی باشد زیرا: الف. در هر دو نسخه ما که قرائن موجود نشان می دهد در دست دارندگان اهل دانش و مطلع بوده مرحوم تنکابنب به خط خود بر پشت نخستین برگ یکی از آن دو نسخه نوشته: «الاصل الصیل از تصانیف فاضل نبیل و حکیم جلیل ملا رجبعلی تبریز رحمه االله علیه می باشد». در نسخه دیگر آن نیز از کتب مرحوم تنکابنی بوده وبر بالای نخستین صفحه نوشته شده :«رساله موسوعه بالاصل الاصیل للمولی ... رجب التبریزی رحمه الله علیه». شاید این نوشته از تنکابنی باشد. نگارنده گمان دارد که مرحوم میرزا طاهر در مورد این کتاب دچار اشتباه شده زیرا علاوه براینکه در ریاض و تتمه امل الامل و دیگر مراجع تالیفی به نام الاصل الاصیل در شمار مولفات مولی رجب علی نیامده با مطالعه خود کتاب این نام بی مناسبت به نظر می رسد زیرا مولف مسائلی را که به نظر وی از اصول مسائل فلسفه به شمار می روند در این کتاب گرد آورده و به فروع هر یک اشارت کرده و نخست قاعده «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» و فروع آن رابیان داشته و آن را اصل الاصیل نام داده تا از سایر اصول مذکور در این کتاب ممتاز گردد. عبارت وی در این باره چنین است: «و سمینا الصل الاول اصلا اصیلا لیحصل التمییز بینه و بین سائر الاصول عند الذکر». و باز چنین گوید: «اما الاصل الاول و هو الذی سمیناه اصلا اصیلا فی بیان ان الواحد المحض البسیط من جمیع الجهات ...». و پس از فراغت از بیان اصل نخستین به بیان اصولی دیگر پرداخته بدین گونه: اصل آخر ینبغی ان یعلم ان الموجود بما هو موجود ... .
Text of Note
اصل آخر - قلیل المونه کثیر المعونه انا نعلم بالضروره ان کل طبیعه محتاجه ... .
Text of Note
اصل آخر - اعلم ان المهیه من حیث هی لیست الاهی ... .
Text of Note
کلام - فی ابطال الوجود الذهنی ... .
Text of Note
مجمل - فی بیان وضع اللغات ...
Text of Note
تفهیم - فی جعل الماهیه ... .
Text of Note
اصل آخر - فی بیان وجود الجنس و الفصل فی الخارج ... .
Text of Note
اصل آخر - یجب ان یعلم ان المعلول لا یمکن ان یکون من نوع علته ... .
Text of Note
تکمیل - فی ذکر بعض الاراء الحقه المعتمد علیها ( در تجرد نفس و برخی مسائل و فروع علم النفس).
Text of Note
با توجه به مطالب و مباحثی که عنوان های آنها نقل گردید روشن می گردد که این کتاب تنها درباره قاعده ای نیست که آن را اصل اصیل نام داده بلکه درباره اصول مهم فلسفه است و از میان آنها اصل مذکور را «اصیل» نام داده و فروع آن را با تفصیل بیشتری آورده. گمان دارم چون در آغاز دیباچه (در دو نسخه ما با قلم درشت تر ) نوشته شده است: «و سمیناه بالاصل الاصیل» تو هم شده که مولف رساله را این نام داده است. ب. نظرها و طرز استدلال هایی خاص و برخلاف متعارف در این رساله ابراز شده و ما می دانیم که مولی رجب علی تبریزی در فسفه دارای آرایی شاذ و خلاف متعارف است و به گفته صاحب ریاض العلماء (اعیان الشیعه ۳۱/ ۱۹۰) : «له آراء و مقالات فی المسائل الحکمیه تفرد بها». او خود نیز در خاتمه گفته است: «آنچه در این مقاله گفتیم نظیر آن در دیگر کتب متداول یافت نمی شود. با توجه به این مقدمات به نظر می رسد که این رساله همان اصول آصفیه مولی رجب علی تبریزی است اما از آنجا که از مشخصات اصول آصفیه آگاه نیستم جز اینکه برای آصف میرزا نوشته (ولی البته نمی دانم کمه در دیباچه اصول آصفیه از او یاد شده یانه)و از آنجا که مولف از این رساله به عنوان مقاله یاد می کند (مولف در چند جا از خاتمه کتاب عنوان مقاله را ذکر می کند اینک برخی از آن فقرات که نام مقاله در آن آمده نقل می گردد: «خاتمه فی التنبیه علی منافع هذه المقاله و فوائدها و منها یعلم مرتبه هذه المقاله ایضا ... انا قد اودعنا فی هذه المقاله اصلا و فرعا ... مسلئل کثیره ... انا ما ترکنا فی مقالتنا هذه مسئله ثم اتفق له الاطلاع علی هذه المقاله و تفکر فیها ... فان هذا الرجل ان ظفر بهذه المقاله شهد بصدق ما قلنا فی شانها ...) و از طرفی در میان مولفات تبریزی کتابی که با کتاب حاضر قابل تطبیق باشد جز اصول آصفیه نیست سخن قاطع درباره این کتاب و مولف آن نیازمند تحقیق بیشتر و به دست آوردن مدارک دیگر است.
BOUND WITH
Title
اصل الاصول
Author
/ محمد نعیم بن محمد تقی طالقانی (ملا نعیمای طالقانی)
Bibliographic Record Identifier
1036064
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۱۷۰۹
/
۲
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
MF
87856
a
Y
