عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
NATIONAL BIBLIOGRAPHY NUMBER
Country Code
IR
Number
۱۰-۱۹۰۳۹
LANGUAGE OF THE ITEM
.Language of Text, Soundtrack etc
فارسی
TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Title Proper
وقوف سجاوندی
General Material Designation
[نسخه خطی]
First Statement of Responsibility
/ استخراج و تلخیص از: تاج الدین محمد زندوی بخاری.
PHYSICAL DESCRIPTION
Specific Material Designation and Extent of Item
ص ۴۲-۱۳۶ دفتر.
GENERAL NOTES
Text of Note
نسخه حاضر مقدمه فارسی بخاری را که در بیشتر نسخ هست ندارد.
Text of Note
اصل کتاب وقوف القرآن.
Text of Note
این نسخه مجددا توسط آقای حائری معرفی شده است.
GENERAL NOTES PERTAINING TO DESCRIPTIVE INFORMATION
1
2
Text of Note
آغاز کتاب وقوف: بسمله الحمد لله المفتتح کلامه بحمده المجری الا لسنه به رحمه من عنده المستنطق مقاول الفکر علی حوامل نکره... متعنی الله الی املاء هذل الکتاب علی قله الرغائب و کثره المصائب من تتابع الحساد و عود سوق الفضل الی الکساد فعملت اذ شرعت فیه عمل من طب لمن حب... مقصوره علی خمس مراتب... مبرهنا کلا منها بما یعرب عن استیفاء لفظها معناها.
Text of Note
... و لا وقف فی المعوذتین الی آخرها لصحه العطف و انتساق الکلمات بعضها علی بعض فی مقول واحد.
NOTES PERTAINING TO TITLE AND STATEMENT OF RESPONSIBILITY
Text of Note
اصل کتاب وقوف القرآن تالیف امام محمد بن طیفور سجاوندی (د: ۵۶۰ق.) است.
EXTERNAL INDEXES/ABSTRACTS/REFERENCES NOTE
Name of source
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۳۵۶-۱۳۵۸.
Name of source
درباره تاج الدین محمد زندوی (یا زندنی) بخاری نک: المشتبه، ۳۰۶ و غایه النهایه جزری ۲/۲۴۲ و ۲۵۴ و تاج العروس باب النون ماده (زنن) و درباره نسخ وقوف یا مقدمه زندوی نک: فهرست اونس، ۳؛ الهیات، ۱/۴۴۹؛ فهرست مخطوطات فارسی در قاهره (طرازی). در منهاج النشر حسین بن عثمان (شاگرد ابن الجزری صاحب النشر) از «تاج المله و الدین مصدر بخاری که انتخاب سجاوندی نمود و علل را حذف کرد» یاد شده. و همین نام در کتاب وقوف قرآن فارسی (ش ۲/۹۱۰ گوهرشاد مشهد) آمده (فهرست آنجا: ۱۹۷) دور نیست مقصود همین تاج الدین محمد زندوی (زندنی) باشد.
SUMMARY OR ABSTRACT
Text of Note
سجاوندی در قرآن پنج نوع وقف و هفت علامت ابداع نموده و این تقسیم ابداعی سجاوندی مورد اعتراض عده‌ای از قبیل ابن الجزری مولف النشر قرار گرفت و جمعی دیگر از قراء و مقریان از او پیروی کردند و وقوف سجاوندی را در تالیفات خود شرح دادند و پاره‌ای از پیروان سجاوندی علامات وقف را (نه انواع آن‌را) به ۱۲ رسانیدند.
Text of Note
چند تن نیز کتاب سجاوندی را تلخیص کرده‌اند و یا با کم و افزون کردن مطالب، تحریری دیگر از آن فراهم آورده‌اند و بیشتر نسخه‌های موجود در کتابخانه‌ها که در فهارس با عنوان «کتاب وقوف القرآن تالیف سجاوندی» شناسانده شده یکی از چند تلخیص و تحریر است نه اصل تالیف سجاوندی و از آن جمله است نسخه ش۶۹ دانشگاه و ش۲۵۸ سپهسالار و ش ۴۹۶ د الهیات. در این کتابخانه چند نسخه از اصل کتاب الوقوف موجود است: ۱. نسخه کهن ق ۶-۷ق. و ناتمام (ش۲۷۲۶). ۲. نسخه کامل و از حدود ق ۱۰ق. (ش۸۹۷ طباطبائی). ۳. نسخه دیگر (ش۵۹۵۸).
Text of Note
اینک برای روشن شدن مطلب و امتیاز اصل وقوف از تحریرهای دیگر، به وصف کتاب (از روی نسخه کامل آن) می‌پردازیم:
Text of Note
سجاوندی در مقدمه مبسوط کتاب به بیان پنج قسم (مرتبه) وقف در قرآن و استدلال و توضیح درباره هر یک پرداخته و در اوایل مقدمه از کتاب المقاطع و المبادی و کتاب المرشد یاد می‌کند و مولفان آنها را (بدون تصریح به نام آنان) می‌ستاید و در آغاز هر سوره تنها نام سوره را یاد می‌کند (بدون ذکر عدد آیات، حروف، کلمات رکوعات، اعشار، اخماس، مدنیات و مکیات و دیگر خصوصیات که کما بیش در تمام تلخیصات و تحریرات سجاوندی در آغاز سور دیده می‌شود).
Text of Note
سجاوندی کتاب خویش را در سوره اخلاص پایان می‌دهد و می‌گوید: در معوذتین (فلق و ناس) هیچ وقفی نیست.
Text of Note
نسخه وقوف القرآن که در فهرست اوقاف بغداد (اسعد طلس، ۷۹) شناسانده و صدر آن نقل شده بدون تردید همین کتاب تالیف محمد بن طیفور سجاوندی است.
Text of Note
کتاب وقوف سجاوندی را چند تن از مقریان (پس از سجاوندی) تلخیص کرده و یا با کم و افزون کردن آن (با حفظ اساس پنج مرتبه وقف) نسخه‌ای دیگر از آن فراهم آورده‌اند و این نگارنده تا این زمان این چند نوع انتخاب و تلخیص را که در زیر یاد می‌شود می‌شناسد:
Text of Note
الف. نسخه وقوف سجاوندی از ابوالمکارم محمد بن محمد زندوی بخاری که مقدمه‌ای به پارسی دارد و نام خود را در مقدمه هم‌چنان که یاد شد آورده و نیر در مقدمه مراتب و علامات سجاوندی و علامات افزوده خویش را با اختصار یاد کرده است. در این نسخه، استدلالات و تعلیلات سجاوندی حذف و برخی نکات تجوید و قرائت افزوده شده است.
Text of Note
مولف این کتاب ظاهرا تاج الدین ابوالمکارم (یا ابوالمحامد) محمد بن محمد بن محمد زندنی بخاری است منسوب به زندنه (قریه‌ای در بخارا) که در ق ۷ق. می‌زیسته و به احتمال ابن الجزری قبل از ۷۰۰ق. درگذشته است.
Text of Note
در نسخه‌هایی که از این کتاب دیده‌ام نسبت مولف «زندوی» است و این شاید از آن است که (به قول زبیدی) آن قریه را زنده نیز می‌خوانند (که در این صورت نسبت به آن زندوی می‌شود).
Text of Note
زبیدی در تاج العروس در ذیل کلمه زندنه (که صاحب قاموس گوید قریه‌ای است در بخارا) گوید: «اهمله الجماعه و قال السمعانی و هی ببخارا. الیها تنسب الثیاب الزنبیجیه و یقال فیها زنده بحذف النون الاخیره» و در ذیل نام محمد بن محمد زندنی مقری ماوراء النهر گوید: «کهل اخذ عنه ابوالعلاء الفرضی و عظمه» بنابراین زندنی در سن به کهولت رسیده و استاد فرضی بوده.
Text of Note
شمس الدین ابوالخیر محمد بن محمد بن محمد الجزری در غایه النهایه می‌گوید:
Text of Note
«تاج الدین ابوالمحامد محمد بن محمد بن محمد زندنی بخاری، مقری شرق و محدث شاگرد محمد بن محمد گنبدی و حافظ الدین بخاری و خود استاد ابوالعلاء فرضی و ابو حنیفه انزاری است و جمعی بسیار، قرائت از او فرا گرفته‌اند. تاریخ در گذشت او ضبط نشده و گمان دارم که تا نزدیک به ۷۰۰ق. در حیات بوده است».
Text of Note
نسخ وقوف زندوی بسیار است اما مقدمه فارسی در برخی از نسخه‌های آن نیست (و شاید نسخه ش ۶۹ دانشگاه نیز از همین نوع نسخ است) در فهرست اونس (موزه لندن ج ۴) نسخه‌ای مورخ ۹۳۰ق. معرفی شده. در فهرست کتب خطی الهیات (تهران) نسخه‌ای از وقوف زندوی، دارای مقدمه فارسی با نام الارشاد تالیف محمد بن طیفور سجاوندی (و در شمار کتب عربی) معرفی شده است.
Text of Note
ب. انتخاب دیگری است از وقوف سجاوندی که در ذکر علامات وقوف همانند نسخه زندوی است با این تفاوت که این مولف گاه استدلال می‌کند و به پاره‌ای از دیگر مسائل قرائت (به جز وقوف) اشارت دارد و نیز در چند جابر سجاوندی خرده می‌گیرد و از آن جمله در اول سوره بقره می‌گوید:
Text of Note
«قال السجاوندی لایجوز الوقف علی تتقون لان قوله الذی صفه الرب و قال استاد البشر قوام المله و الدین عبدالله بن الفقیه نجم المله و الدین محمود لا یجب ان یکون الذی صفه الرب او مفعول تتقون حتی لا یجوز علی تتقون و الافتتاح بالذی جعل لکم بل یجوز ان یکون خبره فلا تجعلواالله او خبر مبتداء محذوف ای هو الذی جعل او مفعول فعل مضمر فعلی هذه الاوجه الثلاثه الافتتاح بالذی جعل لکم جائز». از صاحب این وقوف چیزی نمی‌دانیم جز اینکه پس از قوام الدین عبدالله می‌زیسته و تدوین این کتاب سال‌ها پس از تدوین وقوف زندوی (زندنی) است.
Text of Note
از این کتاب تا این زمان سه نسخه می‌شناسم: نسخه ش ۲۵۸ سپهسالار (در ج ۱ ص ۵۰) و نسخه ش ۲۰۰۶ این کتابخانه (که مقدمه زندوی را کسی با قلم دیگر بر پشت برگ آخر آن افزوده است بدون ذکر نام زندوی). سه دیگر نسخه در مجموعه‌ای در تجوید و قرائت در این کتابخانه است با این تفاوت که بر پشت نخستین برگ آن چنین نوشته: «کتاب خلاصه الوقوف تالیف الامام... ابوبکر احمد بن حسین بن مهران الاصفهانی النیشابوری...». ج. نسخه ش ۷۷۴۴ رامپور که در فهرست آن کتابخانه چنین معرفی شده «شرح حسین بن عثمان بر تلخیص و تحریر دیگری از وقوف سجاوندی از قوام الدین عبدالله بن محمود اصفهانی (گویا این همان قوام الدین عبدالله شیرازی استاد حافظ است که از او یاد کردیم. او را شیرازی اصفهانی نیز نوشته‌اند). نک: فهرست رامپور، (چ ۱۹۶۳م.) ۱/۱۳۴-۱۳۵.
BOUND WITH
Title
قواعد القرآن
Author
/ یار محمد بن خدای داد سمرقندی
Bibliographic Record Identifier
۱۰۳۲۶۰۷
OTHER CLASS NUMBERS
Class number
۸۱۵
/
۳
ORIGINATING SOURCE
Country
ایران
Agency
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
MF
87856
a
Y
