عنوان

گزیده دیوان انوری

Number

۱۰-۳۶۱۰

.Language of Text, Soundtrack etc

فارسی (فارسی)

Title Proper

گزیده دیوان انوری

General Material Designation

[ نسخه خطی]

First Statement of Responsibility

/ از: اوحدالدین علی بن محمد بن اسحاق ابیوردی خراسانی متخلص به «خاوری» و «انوری»

Date of Publication, Distribution, etc.

، تاریخ کتابت: نیمه‌ی سده‌ی ۱۳ق.

Specific Material Designation and Extent of Item

۷ (۶الف - ۱۲ب) برگ، ۱۲ سطر.

Text of Note

از دیوان انوری چاپ‌های متعددی در دسترس است که برخی عبارتند از: بمبئي - هند ۱۳۱۴ق، لکهنو - هند ۱۸۸۰ و ۱۸۹۷م، تهران ۱۳۶۶ق.

1

2

Text of Note

آغاز افتاده: «... بادام دو مغز است که از خنجر الما سنا داده لبش بوسه سراپای کسان را. (۷ب) نوش لب لعل تو قیمت شکر شکست چین سر زلف تو رونق عنبر شکست (۹ب) ای مسلمان فغان از دور چرخ عنبری و از نفاق تیر و قصد ماه و کید بیشتری (۱۲الف) جرم خورشید چه آید بشبستان حمل اشهب روز کند ادهم شب را رحل».

Text of Note

«آنکه خارج بود از مکرمتش روی دریا همچو از معجزه‌های نبوی زرق و حیل».

Text of Note

کاتب و محل کتابت نامعلوم است.

نوع خط:

تزئینات متن:

نوع کاغذ:

تزئینات نسخه:

Text of Note

شکسته نستعلیق.

Text of Note

عنوان‌ها و نشانی‌ها قرمز؛ اندازه متن: ۵/۱۳*۸سم.

Text of Note

ترمه نازک سبز مغز پسته‌ای.

Text of Note

برگ‌ها مجدول به طلا، سبز (زنگار)، قرمز، لاجورد و مشکی و نیز کمندکشی به لاجورد و مشکی می‌باشد.

Name of source

ماخذ فهرست: جلد ۲/۴۰، صفحه ۱۲۳ - ۱۲۶.

Text of Note

دیوان انوری حاوی قصائد، غزلیات، رباعیات، هزلیات، مطایبات و هجویات اوست. نسخه‌ی حاضر گزیده‌ای از دیوان انوری است که در آن چهار قصیده از قصاید مشهور وی با مطلع‌های یاد شده است. در زمینه‌ی هجوسرایی و هزل‌گویی انوری، سخن‌ها فراوان گفته و نوشته شده است؛ اما ذکر چند نکته در این باره (مناسب با ما نحن فیه) خالی از فایده نخواهد بود! مرحوم ابن‌یوسف حدائقی گوید: «قلمرو هجویات انوری به حدید بود که از دیگران نیز گذشته و شامل خود و حتی مادرش نیز گردیده است». دکتر شفیعی کدکنی درباره‌ی هجو و طنز انوری می‌نویسد: «حجم قابل ملاحظه‌ای از شعر انوری قطعه‌ها و رباعی‌های اوست، چیزی در حدود یک سوم دیوان و بخش عظیمی از این حجم را هجوها و هزل‌ها و طنزهای انوری تشکیل می‌دهد...»؛ تردیدی نیست که یکی مهمترین علل شیوع دیوان انوری در میان اهل ادب، همین هجوها و هزل‌ها و طنزهای اوست که در کمال استادی سروده شده است و هنوز هم ارزش‌های تاریخی و اجتماعی و حتی در مواردی هنری خویش را حفظ کرده است». دکترت حلبی نیز درباره‌ی انوری و جایگاه هجو هزلش و علت هجوگویی او گفته است: «... انوری از معلومات بیکران خود سودی ندیده و اشخاص نالایق را به واسطه هزالی و یاوه‌سرایی و تملق در بهترین وضع و خوش‌ترین زندگانی ملاحظه کرده، ناچار از معاصران و معلومات خود متنفر گردیده و بدبین شده است و از این طرف برای تنظیم معیشت خود با کمال کراهت به شاعری پرداخته و راه زشت هجا و تقاضا را پیش گرفته است...؛ شک نیست که انوری از تندگوترین و زشت‌ترین گویندگان زبان پارسی است و به نظر این نویسنده، تنها سوزنی را می‌توان زشت زبان‌تر و گاهی یاوه‌گوتر از او دانست؛ اما کار انوری و بویژه عبید زاکانی با سوزنی فرق دارد...؛ انوری در دیوان خود از یاوه گفتن درباره آسمان و ستارگان و آسمان‌داران، یعنی فقیهان و متکلمان و قاضیان و صوفیان و زمین‌داران، یعنی امیران و حاکمان و طبقات مختلف پزشکان، ... غزنویان و بخیلان و ممدوحان و شراب‌داران خشک ناخن و مردم آزاران و پیرمردان و جوانان و ندیمان و کلاشان و دورویان و پررویان و قصابان و شاعران و طبقات گوناگون دیگر نهراسیده و به تعبیر خود با دشنه هجا، همه را زخم زده است؛ این کار البته برای کسانی که پشت بدیوار امن داده بودند و زرشان در کمر بوده و دلبرشان در بر و دنباله‌روی اخلاق ویژه طبقه خود بودند، برتافتنی نبود، آن‌ها با پنبه سر می‌بریدند؛ زیر عنوان اخلاق و دین و حمایت برخی از فقیهان و اصولیان دین فروش، هر اعتراضی را فرو می‌کوفتند و شورندگان را بددین و رافضی می‌نامیدند؛ اما خود در نهان، کارهایی می‌کردند که حتی نقل آن‌ها شرم دارد. انوری یا هر شخص با انصاف دیگر از دیدن این صحنه‌ها شرر در جانش می‌افتاد و آتش می‌گرفت و چون شاعر بود و افزاری جز سخن نداشت و آن هم سخنی که مناسب بیان این صحنه‌های دلخراش باشد، تیغ زبان می‌گشود و گفتنی‌ها را می‌گفت: صدای او و همانندان او صدای مردمی محکوم بود که در زیر فشار فساد و تبه‌کاری مهتران و زورگویی پادشاهان و ... دچار خفقان شده بودند». باید افزود که از دیوان انوری در این کتابخانه نسخ متعددی موجود است که نسخ جدید آن عبارتند از نسخه‌های شماره‌ی «۸۸ط»، «۱۵۱۱۶»، «۸۵ط»، «۱۴۷۵۳»، «۸۶۶۴» و «۹۱۰۵». نیز نسخه‌های دستنویس دیوان انوری در داخل و خارج از کشور فراوان است که گزارشی از آن‌ها در فهرست نسخه‌های خطی فارسی (ج۳، صص ۲۲۳۵ - ۲۲۴۲) و معجم التاریخ (ج۳، صص ۲۰۰۷ و ۲۱۱۸ - ۲۱۱۹) ارائه گردیده است. منتخبی از دیوان انوری نیز به اهتمام و کوشش والنتین ژوکوفسکی در سال ۱۸۸۳م در پترزبورگ - روسیه منتشر شده است؛ این اثر همچنین با تصحیح مرحوم سعید نفیسی در سال ۱۳۳۷ش و سرانجام با تصحیح مدرس رضوی در ۲ جلد سال‌های ۱۳۳۷ - ۱۳۴۰ش در تهران به چاپ رسیده است. دیوان انوری همچنین از سوی کسانی همچون شادی آبادی و میرزا ابوالحسن حسینی فراهانی شرح گردیده است که دستنویس‌هایی نیز در این کتابخانه و سایر کتابخانه‌های ایران موجود است.

Place of Publication

/ شاعران مختلف

Author

سفینه = جنگ اشعار

Bibliographic Record Identifier

۷۲۹۱۴۹

ادب منظوم

Class number

Country

ایران

Agency

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

MF

130960

1

Y (بله)