عنوان

بررسی توسعه فیزیکی شهر بر روی اشکال تراکمی با تأکید بر سیلاب(مطالعه موردی: شهرک پردیسان قم)

شماره

پ۲۹۲۳۱

زبان متن نوشتاري يا گفتاري و مانند آن

per

عنوان اصلي

بررسی توسعه فیزیکی شهر بر روی اشکال تراکمی با تأکید بر سیلاب(مطالعه موردی: شهرک پردیسان قم)

نام نخستين پديدآور

ابوالفضل فرجی منفرد

نام ناشر، پخش کننده و غيره

برنامه‌ریزی و علوم محیطی

تاریخ نشرو بخش و غیره

۱۴۰۲

نام خاص و کميت اثر

۱۲۴ص.

مواد همراه اثر

سی دی

جزئيات پايان نامه و نوع درجه آن

دکتری

نظم درجات

ژئومورفولوژی گرايش مخاطرات ژئومورفیک

زمان اعطا مدرک

۱۴۰۲/۰۴/۲۸

متن يادداشت

مخروط‌افکنه‌ها اشکال تراکمی حاصل از فرایندهای ژئومورفولوژیکی در خروجی حوضه‌ها هستند که به واسطه ویژگی‌های خود، بعنوان مکان‌های جذاب در امر توسعه شهری بشمار می‌آیند. البته این محیط‌ها علیرغم دارا بودن شرایط مناسب برای توسعه شهری، همراه با مخاطراتی هستند که توسعه شهری را با مشکل مواجه می‌سازد. سیلاب‌ها از جمله این مخاطرات هستند که هرساله خسارات بسیار زیادی را بخصوص برای ساکنین مخروط‌افکنه‌ها به بار می‌آورند. توسعه و رشد پدیده‌های انسانی در محدوده‌های سیلابی می‌تواند سبب تشدید و نابسامانی جریانها در سطوح مخروط‌افکنه‌ای بشود. تحليل استعداد زمين براي توسعة کالبدي سکونتگاه‌هاي شهري در محدوده‌های سیلابی از اقدامات اوليه در برنامه‌ريزي‌هاي فضايي و محيطي است. منطقه پردیسان قم نیز نمونه¬ای از محدوده¬های در خطر مواجه با سیلاب است که برای توسعه شهری با مسئله سیلاب روبه رو است که دراین پژوهش مورد بررسی قرار می¬گیرد. منطقه مورد مطالعه از نظر موقعیت جغرافیایی، بین ״30׳45˚50 تا ״30׳54˚50 طول شرقی و ״50׳19˚34 تا ״10׳35˚34 عرض شمالی و در استان قم قرار دارد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی- تجربی محسوب می‌شود. در این پژوهش از نقشه‌های زمین‌شناسی1:50000(کهک و کاشان)، تصاویر ماهواره‌ای(Google Earth)، گزارش‌های هیدرولوژی، آب و هواشناسی و کاربری اراضی(منابع طبیعی استان قم) و در نهایت نقشه توپوگرافی (DEM 5 متری) منطقه پردیسان استفاده شده است. همچنین از نرم‌افزارهای HEC-RAS-6،ARC GIS و EXPERT CHOICE بعنوان مهمترین ابزار مورد استفاده در این تحقیق استفاده شده است. در این پژوهش سه هدف مورد نظر است؛1- شناسایی و شبیه‌سازی سیلاب بر روی مخروط‌افکنه‌های محدوده پردیسان قم به روش شاخص‌های ژئومورفولوژیکی و مدل هیدرولیکی Hec-Ras 2- جانمایی پدیده‌های انسانی در فضای جغرافیایی پردیسان در برابر سیلاب 3- مکان‌یابی و توسعه فیزیکی آتی شهرک پردیسان قم در محدوده‌های سیلابی.بدلیل گستردگی محدوده مطالعاتی، محدوده به 15 زیرحوضه تقسیم گردید. فرایند پژوهش در این تحقیق به این نحو است که در ابتدا وجود اشکال تراکمی در منطقه شناسایی و در ادامه شبیه‌سازی سیلاب به روش شاخص‌های ژئومورفولوژیکی و مدل هیدرولیکی HEC-RASانجام گردید. برای مدل‌سازی سیلاب با مدل هیدرولیکیHEC-RAS از دبی حداکثر سیلاب که در این پروژه از دو روش استدلالی و روش اداره حفاظت خاک آمریکا(SCS) استفاده شده است البته روش (SCS) به دلیل لحاظ شدن شرایط رطوبتی خاک از مقبولیت بالایی برخوردار است. نقشه‌های مستخرج از هر دو روش شاخص‌های ژئومورفولوژیکی و مدل هیدرولیکی برای درک بهتر از واقعیت سیلاب با یکدیگر مورد مقایسه و تلفیق قرار گردید. در گام بعدی با جانمایی پدیده‌ها و در نظر داشتن شرایط سیلاب مخروط‌افکنه‌ای و رودخانه‌ای در فضای جغرافیایی پردیسان، مشخص گردید که سیلاب 100 ساله در محدوده خطوط ریلی و ارتباطی، پل‌ها در غرب پردیسان، ضلع غربی دانشگاه پیام‌نور، بخش بالادستی شهرک پردیسان و همچنین زمین‌های کشاورزی دارای نرخ آسیب‌پذیری بالایی است. در نتیجه علیرغم تازه تأسیس بودن شهرک پردیسان، طراحی شهری و متعاقب آن مطالعه و اصلاح مسیر با ویژگی‌های جغرافیایی منطقه همخوانی نداشته و چشم‌انداز ناپایداری بر فضای جغرافیایی محدوده حاکم گردیده است.در مرحله بعدی پژوهش، مدل بدست آمده جهت مکان‌یابی با معیارهای دیگری براساس مناسب بودن آن‌ها براي كاربري توسعه شهري به صورت دو به دو به روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP) در محیط نرم‌افزار EXPERT CHOICE مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که معیارهای عمق جریان، خطوط نیرو، شبکه ارتباطی، شیب و کاربری اراضی بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی توسعه شهرک پردیسان را دارند. در ادامه نقشه‌ها در محیط GIS طبقه‌بندی، فازی‌سازی شد و با هم مورد همپوشانی قرار گرفت. نتایج بدست آمده قسمت جنوب شرق محدوده مطالعاتی را بعنوان مناسب‌ترین مکان جهت توسعه فیزیکی شهر پیشنهاد می‌کند. بر اساس موقعیت حاصل از مکان‌یابی، منطقه‌بندی و جانمایی مناطق شهری در محدوده مورد نظر انجام گرفت. همچنین در محیط HEC-RAS -6 واحد‌های و بناهای شهری با ارتفاع 5 متر جانمایی و با استفاده از کانال‌ها و خاکریزها، جریان سیل در محدوده خطر منحرف گردید. محدوده‌های با خطر بالا، متوسط، پایین پیرامون مناطق شهری جهت مکان‌گزینی کاربری‌های مختلف در نقشه مورد نظر مشخص شد. مسئله‌ای که وجود دارد بحث مکان‌یابی ساختمان‌های حساس به مانند بیمارستان خاتم است که می‌بایست مکان‌یابی اینگونه بناها در یک بستر ایمن جانمایی می‌شد که صورت نگرفته است. با در نظر گرفتن مباحث مطرح شده در پژوهش، با تعبیه خاکریزها و کانال‌ها در مدل، جریان سیلاب در محوطه بیمارستان خاتم از طریق خاکریز و کانال کنترل و مدیریت شد. در جهت توسعه آتی شهر پیشنهاد می‌گردد، علاوه بر اعمال دیدگاه‌های نظری بر موضوع تحقیق، شناخت محیطی مناسب از فضای جغرافیایی حاکم در فرایند توسعه شهری اتخاذ و همچنین اصلاح و نظارت مسیر در جریان‌ها صورت پذیرد. در بخش¬های فوقانی مخروط¬افکنه به جهت مشخص بودن فرایندها، قابلیت کنترل و مدیریت تسهیل می¬یابد، بنابراین جهت مدیریت و توسعه بهینه فضای شهری ضروری است که توسعه از ساختار هندسی و الگوی زمین¬ریخت¬شناسی طبعیت و محدوده-های خطرآفرین شناسایی و اصلاح گردد و بر این اساس طرح توسعه در مخروط افکنه ها یک سیر نزولی است. در مقابل توسعه شهرک پردیسان از یک سیر سعودی پیروی کرده که در این شرایط به جهت ناپایداری و مسیرهای پیشبینی نشده جریان¬ها، محدوده¬های شهری بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد.اکنون نیز طرح توسعه پروژه560 هکتاری آغاز شده و مشخص است محدوده انتخاب شده جهت توسعه نامناسب باشد و جهت ایمن¬سازی محدوده نیازمند اقدامات حفاظتی در منطقه هستیم. زهکشی حوضه¬های شهری در محدوه 560 هکتاری به سبب عدم مطابقت با شیب زمین، چالش برانگیز خواهد بود. علاوه بر این گستره سازندهای سست، سبب افزایش بار رسوبی جریان¬ها و به دنبال آن ساختارهای کنترل سیلاب و ریل راه¬آهن را آسیب¬پذیر خواهد ساخت که هزینه¬های طرح را افزایش خواهد داد. بنابراین توجه به هندسه طبیعی زمین در توسعه شهری بسیار با اهمیت خواهد بود که علاوه بر کاهش خسارات جانی و مالی، تاب آوری محیطی را نیز افزایش خواهد داد.

متن يادداشت

Alluvial fans are dense forms resulting from geomorphological processes at the outlet of basins, which are considered attractive places for urban development due to their characteristics. Of course, despite having suitable conditions for urban development, these environments are accompanied by risks that make urban development difficult. Floods are one of these hazards that cause huge losses every year, especially for the residents of the conifers. The development and growth of human phenomena in flood areas can cause the intensification and disorder of flows in alluvial surfaces. Analyzing the potential of the land for the physical development of urban settlements in flood areas is one of the primary measures in spatial and environmental planning.Pardisan area of Qom is also an example of areas at risk of flooding, which is faced with the problem of flooding for urban development, which is investigated in this research. In terms of geographical location, the studied area is between 30'45˚50' to '30'54˚50 east longitude and '50'19˚34' to '10'35˚34 north latitude and is located in Qom province. The current research is considered to be an applied-experimental type. In this research, 1:50000 geological maps (Kahek and Kashan), satellite images (Google Earth), hydrology, weather and land use reports (Qom province natural resources) and finally topographic map (5 meter DEM) of Pardisan region were used. Also, HEC-RAS-6, ARC GIS and EXPERT CHOICE software have been used as the most important tools used in this research. In this research, there are three objectives: 1- Identifying and simulating floods on alluvial fans in the Pardisan region of Qom using geomorphological indicators and Hec-Ras hydraulic model 2- Placement of human phenomena in the geographical space of Pardisan against floods 3- Locating and future physical development Pardisan town of Qom in flood areas.Due to the vastness of the study area, the area was divided into 15 sub-basins. The research process in this research is as follows: first, the presence of compaction forms in the area was identified, and then flood simulation was carried out using geomorphological indicators and HEC-RAS hydraulic model. To model the flood with HEC-RAS hydraulic model of the maximum flood discharge, which in this project, two reasoning methods and the American Soil Conservation Service (SCS) method were used. Maps extracted from both methods of geomorphological indicators and hydraulic model were compared and combined with each other for a better understanding of the flood reality. In the next step, by locating the phenomena and taking into account the conditions of Alluvial fan and river floods in the geographical space of Pardisan, it was determined that the 100-year flood in the area of railway and communication lines, bridges in the west of Pardisan, the western side of Payam Noor University, the upstream part of Pardisan town and also the lands Agriculture has a high vulnerability rate. As a result, despite the newly established town of Pardisan, the urban design and the subsequent study and modification of the route are not compatible with the geographical features of the region and the perspective of instability has dominated the geographical space of the area.In the next stage of the research, the obtained location model was compared with other criteria based on their suitability for urban development use in two by two using the Analytical Hierarchy (AHP) method in the EXPERT CHOICE software environment. The obtained results show that the criteria of flow depth, power lines, communication network, slope and land use have the greatest effect in locating the development of Pardisan town. Next, the maps were classified, fuzzified and overlapped in the GIS environment. The obtained results suggest the southeast part of the study area as the most suitable place for the physical development of the city. Based on the position obtained from locating, zoning and placement of urban areas in the desired area was done. Also, in the environment of HEC-RAS-6, urban units and buildings with a height of 5 meters were placed and by using channels and embankments, the flood flow was diverted in the danger zone. High, medium, and low risk ranges around urban areas were determined for the location of different uses in the target map. The issue that exists is the location of sensitive buildings such as Khatam Hospital, which should have been located in a safe place, which has not been done. Taking into account the issues raised in the research, by embedding embankments and channels in the model, the flood flow in Khatam hospital area was controlled and managed through embankment and channel. In the direction of the future development of the city, it is suggested that, in addition to applying theoretical perspectives on the research topic, appropriate environmental knowledge of the prevailing geographical space should be adopted in the process of urban development, as well as the modification and monitoring of the path in the streams. In the upper parts of the alluvial fan, due to the clarity of the processes, the control and management capability is facilitated, therefore, for the optimal management and development of the urban space, it is necessary to develop from the geometrical structure and the geological pattern of nature and boundaries. The danger should be identified and corrected, and based on this, the development plan in the Alluvial fans is a downward trend. On the other hand, the development of Pardisan town has followed a Saudi path, and in this situation, the urban areas will suffer the most damage due to the instability and unpredictable paths of the currents.Now the development plan of the 560-hectare project has started and it is clear that the selected area is unsuitable for development and we need protective measures in the area to secure the area. Drainage of urban basins in the area of 560 hectares will be challenging due to the non-compliance with the slope of the land. In addition to this range of loose formations, it will increase the sediment load of the streams and will make the flood control structures and railway rails vulnerable, which will increase the costs of the project. Therefore, it will be very important to pay attention to the natural geometry of the land in urban development, which will increase environmental resilience in addition to reducing human and financial losses.

عنوان گونه گون

Investigation of physical development of the city on compaction forms with emphasis on floods (Case study: Pardisan town, Qom)

عنصر شناسه اي

‏فرجی منفرد،

ساير عناصر نام

ابوالفضل ‏

کد نقش

تهیه کننده

عنصر شناسه اي

روستایی،

عنصر شناسه اي

مختاری،

ساير عناصر نام

‏شهرام

ساير عناصر نام

‏داود

تاريخ

استاد راهنما

تاريخ

استاد مشاور

عنصر شناسه اي

‏تبریز