محمدعلی ابن آقا ابوطالب مذهّب اصفهانی؛ مصحح: محمدحسین بن محمدمهدی ارباب اصفهانی متخلص به ادیب
[بیجا]
: سید عباس اقا سید اسماعیل خوشنویس
، ۱۲۹۸ق.
[بدون صفحه شمار]
: مصور؛ سرلوح دار؛ مجدول؛ راده
؛ قطع: ۱۸ سم
فارسی
آغاز دیباچه: بسمله بعد از ستایش یزدان پاک و درود بر پیغمبر تابناک و ابن عم او با اولاد والا نژادش که هر یک بیتالقصیده گنجینۀ افرینش اند و افراد منتخب سفینه دانش و بینش ... کتاب یخچالیه کتابی است مبتنی بر ظرافتهای شیرین و عبارتهای دلنشین مشمول و مشتمل بر فصاحت کلام و بلاغت تمام بلکه جدّی است در صورت هزل و لعبی است در در حلیۀ فضل ....
آغاز: بسمله بر طرف جهان شوخی میگفت بدین منوال / دل گرم مکن در وی کاین خر نسزد یخچال فرح افزا ستایشی که تذکره اش بذله سرایان انجمن قدس را لب بشکر خنده گشاید....
انجام: ... و الا همین قدر مزاحم و مصادم بودن بس است تا جهان را شاه باید خسرو ما شاه باد / عرش فرش و مهر رای و آسمان درگاه باد
انجامه: تمت الکتاب بعون الملک الوهاب فی شهر ربیع الثانی من شهور سنه ۱۲۹۸
نوع خط:
نستعلیق
مهر خشتی با سجع «ملاحظه شد» و با نشان شیر و خورشید (ص۴)
تذكرۀ يخچاليه، نگاشتۀ محمدعلي مذهّب اصفهاني (بهار)، نقيضۀ موفق تذكرۀ آتشكده آذر بيگدلي است. كتاب با ديباچه اي به شيوه مرسوم يعني در تحميد و ستايش خداوند و مدح و منقبت پيامبر اسلام و حضرت علي ( ع ) آغاز مي شود و به دنباله شرح احوال سي شاعر بيان ميشود؛ در خاتمه در چهار قصيده و يك غزل محمد شاه قاجار مدحشده است . شيوه بهار بدين منوال است كه از شاعراني با نامهاي مستعار مانند «اجلل » و « اسود » و « اورنگ » و « خمره شور » و « زنبور » و... نام ميبرد و سپس به شرح حال و زندگاني و نقل حكاياتي از آنها ميپردازد و به مقتضاي حال نيز اشعاري را كه زاييدة طبع خود اوست به آنها منسوب ميسازد . همچنين به شيوه نثرهاي آراسته و فني و تذكره هاي مورد تقليد خود، گاه ابياتي از شاعران معروف زبان فارسي نقل ميكند و گاه از ابيات و امثال عربي و آيات قرآني بهره ميجويد.