کتاب حاضر ترجمهای است از بخش هنر سلجوقی و خوارزمی از کتاب art word of Encyclopedia
چاپ اول: ۱۳۷۶
واژهنامه
کتابنامه: ص. ]۷۷[ - ۸۳
شابک: ۹۶۴۵۹۹۶۱۲۰
دوره سلجوقی در تاریخ هنر و معماری ایران نه تنها شامل سالهایی است که این سلسله و اتابکان آن در ایران و آناتولی قدرت به دست آوردند، بلکه ادواری از انحطاط و نابسامانی را نیز شامل می شود که کمی پس از فروپاشی آن چهره نمود. بنابراین دوره سلجوقیان در ایران تقریبا دو سده ادامه یافت که در ربع دوم سده یازدهم/پنجم با فتوحات سلجوقیان شروع شد و تا استقرار ایلخانیان در ربع دوم قرن سیزدهم/ هفتم ادامه یافت. حکومت سلجوقیان را در آناتولی باید با آغاز استقرار سلطنت مجزای روم (8701/074) محاسبه کرد؛ با اینکه این سلطنت در سال 8031/807 از هم پاشید ولی سده چهاردهم/ هشتم با حکومت بیلکها و یا امارت نشینها مختلف این سرزمین، به نوعی، ادامه یافت. از مهمترین بیلکها یا امارت نشینها، امارت قرامان بود که در سال 2741/678 بوسیله سلطان محمد دوم به امپراتوری عثمانی ضمیمه شد. تولیدات و محصولات هنری دوره سلجوقیان ایران در فرآیند شکل گیری و شکل پذیری نهایی الگوهای کلاسیک هنر اسلامی در ایران و در سرزمینهای که کما بیش تحت تاثیر مستقیم آن قرار داشتند، اهمیت اساسی و بنیادی داشت. نوآوریهای نقش پردازانه معماری ایرانی در این دوره از هند (قطب منار دهلی) تا آسیای صغیر نتایج و پی آمدهای وسیعی داشت. تخیل درخشان هنرمندان در بکارگیری گستره وسیعی از عناصر آرایه ای و در توازن و تعادل تزیینی چشمگیری (که بر اساس موضوعات قابل طبقه بندی به بخشهای متعددی از نساجی و سفالگری گرفته تا عاجکاری و فلزکاری با ویژگیهای متمایز منطقه ای است) بکار افتاد و آثار ماندگاری بوجود آورد. نام عربی خوارزم که در صنایع اسلامی موجود است، تلفظ اشکال کهن آن (به لاتین خوراسیما=aimsarohC) مشتق از (هوارزمی imzarawaH یا هوایرزم= meziriawH) ایرانی از یک ریشه نا شناخته است. استفاده از این نام به مفهوم و ارزشی که بین پژوهشگران روسی از شکل خورزم (mzerohK مشتق از شکل یونانی) معمول بود، در میان متخصصین امر رواج یافت. بنابراین عنوان خوارزم به فرهنگها و تمدنهای متوالی قبل از اسلام اطلاق می شود که در حوضه سفلای آمو دریا (جیحون باستانی) شکوفا گردید. این منطقه بوسیله مهاجمین سمت شرقی متحول شد و در نخستین هزاره قبل از میلاد دولت سازمان یافته ای در آنجا تشکیل گردید. خارزم بعدها به امپراتوری هخامنشی پیوست. این منطقه در زمان اسکندر بار دیگر مستقل شد و ظاهرا تا فتوحات اسلامی استقلال خود را نگهداشت. با اینکه خوارزم تحت تاثیر شدید ایران باستان و غرب ایران قرارا داشت، ولی فرهنگ هنری مستقلانه ای را پدید آورد که اصالت آن بالاتر از همه در مشخصه ها و ویژگیهای خاص معماری اش نهفته بود و این ویژگیها نیز در جای خود بازتابی از نظامهای اقتصادی و اجتماعی خاص آن بشمار می رفت (نقل شده از مقدمه کتاب)