La poétique bachelardienne à travers Les forces éternelles d’Anna de Noailles et Un jour après la vie d’Alain Bosquet
Dissertation
Banafsheh SAHIH
Lettres Persanes et Langues Étrangères
1400
290p.
cd
Ph.D.
littérature française
1400/11/19
Face aux réalités dures du monde extérieur, la littérature nous révèle des horizons illimités sur un monde poétique intérieur dont nous pouvons être créateurs ; et c’est ce qui nous attire vers l’imaginaire poétique et ses images. Cet épanouissement spécial des images poétiques constitue l’objet d’étude de Gaston Bachelard, grand philosophe français du XXᵉ siècle ; et nous avons visé, dans la présente thèse, à étudier le développement et les caractéristiques de sa théorie de la littérarité du langage poétique afin de mieux connaître le monde poétique. Et pour illustrer ce monde, nous avons choisi des vers extraits des Forces éternelles d’Anna de Noailles et d’Un jour après la vie d’Alain Bosquet. Merveilleux poète romantique de la fin du XIXᵉ siècle et du début du XXᵉ siècle, Anna de Noailles crée un univers poétique qui est un des plus captivants et riches de son temps. L’autre poète créatif, Alain Bosquet, est un grand surréaliste du XXᵉ siècle dont le langage nous attire vraiment. Étant donné que les philosophes anciens ont conçu l’univers sous la marque des quatre éléments (feu, eau, air et terre), Bachelard aussi croit pouvoir classer les images poétiques d’après ces quatre éléments et tout ranger comme dans les méthodes simples. Il introduit ainsi la notion d’imagination matérielle que nous avons traitée dans la première partie de notre thèse en donnant des images matérielles tirées des Forces éternelles et d’Un jour après la vie. Toutefois, il s’aperçoit plus tard que la précaution scientifique est un refus de la dynamique directe de l’image poétique et que juste l’étude de la naissance de l’image poétique dans une conscience personnelle, c’est-à-dire la phénoménologie de l’imagination, peut rétablir la subjectivité de l’image et en apprécier l’étendue, l’énergie et la valeur de la communicabilité : des vérités qui ne peuvent être précisées définitivement à cause de l’essence capricieuse de l’image poétique. Cette nouvelle attitude qu’il prend à l’égard des images poétiques a formé la suite de notre thèse où nous nous sommes penché d’abord sur le temps et l’espace poétiques et puis, sur la rêverie poétique dans son essence. Une profusion de vitalité et de paroles s’anime dans l’image poétique et crée un langage fervent, grand centre de mots insoumis où s’exalte l’être, dans un désir ardent de se dépasser comme nous en voyons la manifestation chez Anna de Noailles et Alain Bosquet. Par la prospérité de ses images, le langage poétique nous donne la liberté de vivre de nouvelles vies et d’expérimenter simultanément même des faits incompatibles dans l’instant poétique. Il établit ainsi un royaume du langage d’autant plus puissant qu’il renonce à toute instruction, à toute explication ; et la poétique doit alors, selon Bachelard, s’occuper de l’établissement de ce royaume autonome. En effet, nos poètes et notre philosophe, tous les trois, nous invitent, par la valeur transsubjective de leurs écritures, à continuer et reprendre leurs rêveries et prendre part à notre tour à leurs créations poétiques. Ainsi, en approfondissant leurs ouvrages, nous jouissons de notre enrichissement onirique et nous renforçons notre capacité de vivre.
در مقابل واقعیتهای سخت دنیای بیرون، ادبیات افقهای نامحدودی را به سوی یک دنیای شاعرانه ی درونی می گشاید که خود می توانیم خالق آن باشیم؛ و این چیزیست که ما را به سمت تخیل شاعرانه و تصاویر آن جذب می کند. این شکوفایی خاص تصاویر شاعرانه موضوع مطالعه ی گاستون باشلار، فیلسوف بزرگ فرانسوی قرن بیستم را تشکیل می دهد؛ و ما خواستیم، در این رساله، به مطالعه ی گستردگی و ویژگیهای نظریه ی وی در مورد ادبیت زبان شاعرانه برای شناخت بهتر جهان شعر بپردازیم. و برای نشان دادن این جهان، ابیاتی برگرفته از نیروهای جاودانی اثر آنا دو نوای و روزی پس از زندگی اثر آلن بوسکه را انتخاب کردیم. آنا دو نوای، شاعر شگفت- انگیز رمانتیک اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، جهان شاعرانه ای خلق می کند که یکی از گیراترین و غنی ترینها ی زمان خود است. شاعر خلاق دیگر، آلن بوسکه، یک سوررئالیست بزرگ قرن بیستم است که زبانش براستی ما را مجذوب خود می کند. از آنجا که فیلسوفان باستان جهان را تحت نشان چهارعنصر (آتش، آب، هوا و خاک) تصور کرده اند، باشلار نیز معتقد است می تواند تصاویر شاعرانه را براساس این چهار عنصر طبقه بندی کرده و همه چیز را همچون در روشهای ساده مرتب کند. بدین ترتیب مفهوم تخیل مادی را معرفی می کند که ما در بخش اول رساله ی خود با ارائه ی تصاویر مادی برگرفته از نیروهای جاودانی و روزی پس از زندگی به آن پرداختیم. با این حال، باشلار بعداً متوجه می شود که احتیاط علمی نوعی امتناع از پویایی مستقیم تصویر شاعرانه است و فقط مطالعه ی تولد تصویر شاعرانه در یک ضمیر خودآگاه شخصی، یعنی پدیدارشناسی تخیل، می تواند ذهنیت تصویر را بازیابی و وسعت، انرژی و ارزش ارتباط پذیری آن را ارزیابی کند: حقایقی که به دلیل ماهیت متغیر تصویر شاعرانه نمی توانند به طور قطعی مشخص شوند. این نگرش جدید او نسبت به تصاویر شاعرانه، ادامه ی رساله ی ما را تشکیل داد که در آن ابتدا به زمان و مکان شاعرانه و سپس به ذات رؤیاپردازی شاعرانه پرداختیم. انبوهی از نشاط و کلمات در تصویر شاعرانه زنده می شود و زبانی پرشور خلق می کند، کانون بزرگ کلمات سرکش که در آن وجود، در اشتیاق پرشوری برای فراتر از خود رفتن، به وجد- می آید همانطور که تجلی آن را نزد آنا دو نوای و آلن بوسکه می بینیم. زبان شاعرانه با وفور تصاویر خود، آزادی تجربه ی زندگی های جدید و نیز تجربه ی همزمان حتی امور ناسازگار را در لحظه ی شاعرانه به ما می دهد. بدین ترتیب قلمرویی از زبان را ایجاد می کند که قدرتمندتر است زیرا از هرگونه تعلیم و توضیح صرف نظر می کند؛ و به عقیده ی باشلار، بوطیقا باید بنابراین به ایجاد این قلمروی مستقل بپردازد. در واقع، شعرا و فیلسوف ما، هر سه، از طریق ارزش تراذهنی نوشته های خود، ما را دعوت می کنند تا رؤیاپردازی هایشان را ادامه دهیم و از سر بگیریم و به نوبه ی خود در آفرینش های شعری آنها شرکت کنیم. بنابراین، ما با تعمق در آثارشان، از غنی- سازی رؤیایی خود لذت می بریم و توانایی زیستن خود را تقویت می کنیم.
بوطیقای باشلار در نیروهای جاودانی اثر آنا دو نوای و روزی پس از زندگی اثر آلن بوسکه