عنوان

طراحی الگوی پیشران توسعه معیشت وکشاورزی اقلیم - هوشمند به منظور سازگاری با بحران دریاچه ارومیه

پ۲۴۷۱۰

per

طراحی الگوی پیشران توسعه معیشت وکشاورزی اقلیم - هوشمند به منظور سازگاری با بحران دریاچه ارومیه

طاهره ملکی

کشاورزی

۱۳۹۸

۲۵۳ص.

سی دی

دکتری

ترویج و توسعه روستایی

۱۳۹۸/۶/۲۰

دریاچه ارومیه یکی از مناطق جغرافیایی شمال غرب ایران و دومین دریاچه بزرگ در جهان است که طی سال¬های گذشته به¬علت تغییرات اقلیمی و کاهش حجم آب ورودی به آن دچار بحران کم آبی شده و این مسئله، آثار اجتماعي، اقتصادي، كشاورزي و زيست¬¬محيطي انكارناپذيري بر روی جوامع شهری و روستایی حوضه دریاچه داشته است. پیچیدگی عوامل زمینه¬ساز و در هم¬تنیدگی پیامدهای منفی ناشی از این معضل زیست¬محیطی، آن¬را به یکی از دغدغه¬های اصلی کشاورزان ساکن در مناطق دارای شرایط بحرانی تبدیل نموده است. این امر، اهمیت انجام اقدامات کلیدی برای کمک به حل بحران را ضروری می¬نماید. یکی از اقداماتی که در این رابطه می¬توان انجام داد، سنجش آسیب¬پذیری جوامع روستایی نسبت به بحران دریاچه و ترسیم نقشه¬ی آسیب¬پذیری آن¬هاست. انجام این اقدام به برنامه¬ریزان حوضه¬ی دریاچه کمک خواهد کرد تا با داشتن نقشه¬ی آسیب¬پذیری مناطق روستایی به¬صورت علمی راهکارهایی را جهت افزایش تاب¬آوری جوامع محلی و کاهش آسیب-پذیری آن¬ها نسبت به بحران موجود اتخاذ نمایند. راهبردهایی که پس از ترسیم نقشه¬ی آسیب¬پذیری مطرح می¬شود، توسعه فعالیت¬های کشاورزی اقلیم- هوشمند و معیشت مناسب در مناطق روستایی حوضه¬ی دریاچه می¬باشد. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف طراحی الگوی پیشران¬ توسعه¬ معیشت وکشاورزی اقلیم - هوشمند به منظور سازگاری با بحران دریاچه ارومیه در حوضه شرقی آن انجام شد. این مطالعه به لحاظ هدف کاربردی و از منظر پارادایم تحقیق، جزء تحقیقات آمیخته (کمی-کیفی) با رویکرد اکتشافی می¬باشد. جامعه مورد مطالعه در بخش کمی و کیفی دهستان¬های حوضه شرقی دریاچه ارومیه(N=68)، کشاورزان خبره و متخصصان ملی و استانی حوضه آبریز دریاچه ارومیه بود. ابزار پژوهش در هر دو بخش نیز پرسشنامه¬ای محقق ساخته و استفاده از تکنیک¬های ارزیابی مشارکتی بود. برای دستیابی به اهداف تحقیق، رساله حاضر در سه مرحله سازماندهی شد. در مرحله اول، نقشه آسیب¬پذیری خانوار کشاورز توسط نرم افزار GIS ترسیم شد. جامعه¬ آماری این مرحله را همه دهستان¬های حوضه¬ شرقی دریاچه ارومیه تشکیل دادند (68 دهستان). براساس نتایج این مرحله، 10 دهستان در گروه کمترآسیب¬پذیر، 29 دهستان¬ها در گروه متوسط آسیب¬پذیر و 29 دهستان در گروه بیشتر آسیب¬پذیر دسته¬بندی شدند. در مرحله دوم، بر اساس نتایج گروه¬بندی ابتدا فعالیت¬ها و فناوری¬های کشاورزی اقلیم – هوشمند با استفاده از روش ویکور فازی اولویت¬بندی شده که بر اساس نتایج این مرحله و بر اساس نظر 12 تن از متخصصان و 8 نفر از کشاورزان خبره، کشاورزی آب - هوشمند با استفاده از روش ویکور فازی به¬عنوان فناوری مناسب جهت گسترش در جامعه هدف انتخاب شد. جامعه مورد مطالعه در این گام، دهستان رازلیق شهرستان سراب بود. سپس، الگوی پیشران توسعه کشاورزی آب - هوشمند در سه مرحله سازمان¬دهی شد. در گام اول این مرحله، 48 کد اولیه توسط 12 تن از متخصصان ملی و استانی دریاچه ارومیه به¬عنوان پیشران¬های توسعه کشاورزی آب - هوشمند در قالب 8 طبقه شناسایی شدند. در گام دوم روابط میان پیشران¬ها توسط روش الگوسازی ساختاری تفسیری در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد و سپس، با استفاده از این روش پیشران¬های توسعه کشاورزی آب - هوشمند در قالب یک مدل شش سطحی ترسیم شدند. در این الگو، پیشران تحقیقی- توسعه¬ای به¬عنوان پیشران پایه¬ای و ریشه¬ای، دارای نقشی اساسی در توسعه کشاورزی آب – هوشمند در منطقه می¬باشد. در مرحله سوم، محقق بر اساس نتایج گروه¬بندی آسیب¬پذیری، به شناسایی فعالیت معیشتی مناسب جهت گسترش در منطقه بیشتر آسیب¬پذیر اقدام نمود. در این مرحله بر اساس نظر 73 نفر از روستاییان جامعه مورد مطالعه و 14 خبره توسعه معیشت روستایی در حوضه دریاچه ارومیه، گردشگری به¬عنوان معیشت منتخب جهت توسعه در دهستان سهند شهرستان اسکو که جامعه مورد مطالعه تحقیق بود، انتخاب شد. در مرحله بعد، 51 کد اولیه در قالب 8 طبقه دسته¬بندی شد. در ادامه، روابط میان پیشران¬های توسعه گردشگری روستایی توسط روش الگوسازی ساختاری تفسیری در منطقه مورد مطالعه شناسایی و در قالب یک مدل پنج سطحی ترسیم شد. در پایین¬ترین سطح این الگو، پیشران¬های مطالعاتی– تحقیقاتی و سیاست¬گذاری- برنامه¬ریزی به¬عنوان ریشه و پایه الگو قرار دارند. این بدان معناست، پیشران¬های یاد شده دارای اهمیت فراوانی در توسعه گردشگری در منطقه منتخب هستند. بهره¬گیری از نتایج این پژوهش به دست اندرکاران حوضه دریاچه ارومیه کمک می¬کند تا با در نظر گرفتن میزان آسیب¬پذیری هر یک از دهستان¬های حوضه شرقی راهبردهایی را جهت اجرا در آن¬ها برنامه¬ریزی و تدوین نمایند. ضمن آن¬که دست اندرکاران احیای دریاچه ارومیه می¬توانند بر اساس نتایج این پژوهش اقداماتی را در دو دهستان مورد مطالعه جهت توسعه کشاورزی آب - هوشمند و معیشت انجام دهند.

AbstractIn recent years, water scarcity as one of the most important natural crises has been affected by a wide range of human societies. So that affected geographic areas have increased over the past decades. Iran is also a highly vulnerable country, and water scarcity is one of the major problems in its development. Meanwhile, Lake Urmia which is located in Iran’s northwest and is the second largest lake in the world has suffered from diminution crises over the past year due to climate change and reduction in the amount of water entering it. Social, economic, agricultural and environmental factors have undeniably affected the urban and rural communities of the lake basin. The complexity of the underlying factors and the coincidence of the negative consequences of this environmental problem has made it one of the main concerns of farmers living in the critical areas. This issue necessitates the importance of undertaking key measures to help resolve the crisis. One of the measures that can be taken in this regard, is to measure the vulnerability of rural communities to the Lake Urmia crisis and map their vulnerability. This action will help the planner in the Lake Basin, with a map of the vulnerability of rural areas studied scientifically, to give solutions to increase the resilience of local communities and reduce their vulnerability to existing crises. One of the strategies that come after designing vulnerability maps is to enter the climate-smart agriculture and develop livelihood in rural areas in the lake basin.Therefore, the present study aimed to design a developmental model of livelihood and climate-smart agriculture in order to adapt to the crisis in Urmia Lake in the eastern basin. This study was an applied survey research that used mixed method research with exploratory approach.To achieve the research goals, the present study was organized in three levels. In the first step, the region’s vulnerability was mapped by GIS software. The statistical population of this was all eastern regions of Urmia Lake basin (68 regions). According to the results of this stage, 10 regions located in low vulnerable group, 29 regions called medium vulnerable and 29 regions have more vulnerablity. In the second level, based on the results of grouping vulnerability, firstly, the technology and activities of climate-smart agriculture were prioritized by using the Fuzzy Viktor method. Based on finding water-samat agriculture activity was ranked higher by 8 farmers and 12 experts in the Razliq region of Sarab township.Then, drivers model were designed in three steps. In the first step, 48 driving factors in eight main categories have been identified by exploring relevant journal articles and CSA projects reports and 12 semi-structured interviews with local and national Urmia Lake experts. In the second step, the interrelationships among the identified drivers have been investigated by using the interpretive structural modeling technique and drivers model to CSA development in study area have been designed. Ultimately, based on the results of designing WSA development model all drivres has been ranked in six levels. Driver model showed that research and development study driver plays a fundamental role in the WSA development model. In the final level, based on the results of grouping vulnerability, firstly, the types of livelihoods were prioritized by using the Fuzzy Viktor method. The analysis reveals that rural tourism identified as appropriate livelihoods by 73 rural people and 14 livelihoods Urmia Lake experts. The Population study on this step was Sahand region of Osku Township. In the next step, 51 driving factors in eight main categories have been identified by exploring relevant journal articles and rural Tourism reports and 13 semi-structured interviews rural tourism Urmia Lake experts. In the second step of this stage, the interrelationships among the identified drivers have been investigated by using the interpretive structural modeling technique and drivers model to livelihood development (rural tourism) in study area have been designed. Finally, based on the results of designing rural tourism development model all drivers has been ranked in five levels. Driver model showed that research and development studies and Policymaking and planning driver play a fundamental role in the development model. That means, these drivers are more importante in the development of tourism in the selected region.Key words: Vulnerability, Interpretative Structural Modeling, Urmia Lake, Livelihood, Climate- smart agriculture, Rural Tourism.

Designing Model for Developing Livelihood and Climate Smart Agriculture for Adaptation to Urmia Lake Crisis

‏ ملکی،

‏طاهره

تهيه کننده

‏ کوهستانی،

‏ظریفیان،

زرافشانی،

‏حسین

‏شاپور

کیومرث

استاد راهنما

استاد مشاور

استاد مشاور

‏ تبریز