۵۹۱پ
per
تحلیل ژئومورفولوژی رودخانه‌ای حوضه آبریز لاویج رود با تأکید بر استیل رود
/رضا اسماعیلی
تبریز: دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه ژئومورفولوژی
، ۸۶-۸۵
۲۲۳ ص.
: مصور، جدول، نمودار، عکس ۳۰*۲۹ س.م.- + یک لوح فشرده
چاپی
واژه نامه بصورت زیرنویس
کتابنامه ص: ۲۳۹-۲۴۲
دکتری
جغرافیای طبیعی
۱۳۸۵/۰۸/۲۰
تبریز: دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه ژئومورفولوژی
در شرایط محیطی مختلف، رودخانه‌ها دارای پیچیدگی وتنوع زیادی هستند و علوم مختلف از جمله هیدرولوژی، ژئومورفولوژی، هیدرولیک، اکولوژی و غیره به فراخور نیاز خود، آن را مورد بحث و بررسی قرار می دهند .ژئومورفولوژی رودخانه‌ای با مطالعه فرایندها و اشکال رودخانه‌ای، بررسی تکامل چشم اندازهای رودخانه‌ای و استفاده از فناوری‌های جدید مانندGIS ،GPS ، داده‌های سنجش از دور و غیره می‌تواند نقش مهمی را در شناسایی ویژگی‌ها و رفتارکانال رود داشته باشد تا بدین وسیله رودخانه با دقت بیشتری مورد ارزیابی گیرد و خسارت وارده به طرح‌های مهندسی رودخانه و ویرانی محیطی ناشی از آن به حداقل برسد .مهمترین سوالاتی که در این تحقیق مطرح است عبارتنداز :چگونه می‌توان از ویژگی و رفتار رود درک صحیحی داشت؟تعدیل انواع رود نسبت به آشفتگی و جریانهای سیلابی چگونه است؟آیا مطالعات ژئومورفولوژیکی رود می‌توانند در مسایل مربوط به توانبخشی) احیاء (رود مورد استفاده قرارگیرند؟ روش تحقیق که براساس چهارچوب استیل رود استوار است در چهار مرحله صورت گرفته است .در مرحلة یک چهارچوب استیل رود ویژگی و رفتار رود ارزیابی می‌شود .این کار با یک روش سلسله مراتبی یعنی حوضه، زیرحوضه، واحد چشم‌انداز، بازه و واحد ژئومورفیک، کامل می‌شود .استیل رود براساس سه معیار کلیدی موقعیت دره، واحدهای ژئومورفیک و بافت مواد بستر شناسایی می‌شوند .سپس ویژگی و رفتار رود طی سیلاب‌ها شناسایی شده و عوامل کنترل کننده شرایط مرزی تحمیلی و شرایط مرزی شار تعیین می‌شوندمرحله دو چهارچوب استیل رود، ظرفیت تعدیل و زمین شاخص‌های مرتبط برای هر درجه آزادی هر استیل رود تعیین می‌شود .سپس تکامل رود با استفاده از روشهای ارگودیکی برای ارزیابی اینکه آیا تغییرات ژئومورفیک برگشت ناپذیر رخ داده و شناسایی شرایط مرجع مناسب تفسیر می‌شوددر مرحله سه چهارچوب استیل رود هر بازه در خط سیر زوال یا بازیافت قرار می‌گیرد و روند تغییرات مشخص می‌شود .پتانسیل بازیافت ژئومورفیک هر بازه با ارزیابی ارتباط بازه‌ها و تفسیر عوامل محدودکننده و فشار تعیین می‌گردد .سپس یک نقشه که پتانسیل بازیافت ژئومورفیک یالا، متوسط و پایین را نشان می‌دهد تهیه می‌گردد.در مرحله چهار استیل رود، با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده از مراحل قبلی و پتانسیل بازیافت اولویت‌های مدیریتی پیشنهاد می‌گردد.حوضه لاویج رود به چهار زیرحوضه کیاکلا، رئیس کلا، کرچی و تنگه تقسیم گردید .واحدهای چشم‌انداز حوضه آبریز لاویج رود براساس عامل ناهمواری به چهار واحد کوهستان مرتفع، کوهستان کم‌ارتفاع با دره باز، کوهستان کم‌ارتفاع و کوهپایه تفکیک گردید .در حوضه لاویج رود هشت استیل رود شناسایی شدند .چهار استیل رود سرآب پرشیب، گلوگاه، محدود باکرانه لغزشی و محدود با دشت سیلابی اتفاقی و کوچک در موقعیت دره‌ای محدود شناسایی شده‌اند .دو استیل رود نسبتا محدود با کنترل سنگ بستر و دشت سیلابی ناپیوسته و سینوزیته کم با دشت سیلابی ناپیوسته در موقعیت دره‌ای نسبتا محدود قرارگرفته‌اند دو استیل رود پرشده- فروسایی شده و پرانرژی با بسترگراولی هم در موقعیت‌دره‌ای آبرفتی)ار نظر جانبی نامحدود (شناسایی شدند .واحدچشم‌انداز، شیب و پهنای کانال ، پهنای دره و لیتولوژی از مهمترین عوامل کنترل کننده اجباری درحوضه هستند .این عوامل بر رژیم حمل آب و رسوب نیز اثر می‌گذارند.در مرحله دو یک الگوی تکاملی برای هر استیل رود در حوضه ساخته شد .این الگوی تکاملی نشان می‌دهد که استیل‌های رود پرشده-فروسایی شده و محدود بادشت سیلابی اتفاقی وکوچک) زیرحوضه رئیس کلا (تغییرات برگشت ناپذیری را تجربه کرده‌اند .سایر استیل‌های رود تغییرات برگشت‌پذیری تجربه کرده‌اند .با انتخاب یک بازه مرجع برای هر استیل رود، تغییرات شرایط رود از حالت منتظره مورد بررسی قرارگرفت .براین اساس استیل‌های رود پرشده- فروسایی شده، نسبتا محدود با کنترل سنگ بستر و دشت سیلابی ناپیوسته شرایط ژئومورفیک متوسط، استیل رود محدود با کرانه لغزشی شرایط ضعیف و بقیه انواع استیل رود در حوضه شرایط ژئومورفیک خوبی داشته‌اند .در مرحله سه، پتانسیل بازیافت ژئومورفیک رود مورد بررسی قرارگرفت .بیشتر سرآبهای پرشیب شرایط تقریبا دست نخورده‌ای داشته واستیل های رودگلوگاه، نسبتا محدود با سینوزیته کم و دشت سیلابی ناپیوسته و پرانرژی با بستر گراولی پتانسیل بازیافت بالایی داشته‌اند .استیل‌های رود پرشده-فروسایی شده، نسبتا محدود با کنترل سنگ بستر و دشت سیلابی ناپیوسته و محدود با دشت سیلابی اتفاقی و کوچک پتانسیل بازیافت متوسط داشته‌اند .استیل رود محدود با کرانه لغزشی هم پتانسیل بازیافت ضعیف داشته و شرایط آنها روبه زوال است .نتایج نشان می‌دهد که به ترتیب۵۱ ، ۲۷ و ۲۲ درصد بازه‌ها در حوضه لاویج رود ظرفیت تعدیل محدود، متوسط و زیاد دارند .استیل‌های رود این حوضه هم به ترتیب۶۵ ، ۲۸ و ۷ درصد پتانسیل بازیافت بالا، متوسط و پایین دارند .اولویت مدیریتی هر استیل رود با توجه به شرایط ژئومورفیک و پتانسیل بازیافت رود پیشنهاد گردید .براین اساس یرای سرآبهای پرشیب که حالت تقریبا دست نخورده‌ای دارند به عنوان بازه حمایتی پیشنهاد می‌شود .برای استیل‌های رود پرشده- فروسایی شده، محدود با کرانه لغزشی و محدود با دشت سیلابی اتفاقی و کوچک) زیرحوضه رئیس کلا (که به طور بالقوه اثرات خارج از محل داشته و زیرساخت‌ها و دارایی‌ها مردم را تهدید می‌کنند دومین اولویت یعنی بازه‌های استراتژیک پیشنهاد می‌گردد .بازه‌های با پتانسیل بازیافت بالا راهبرد دیگری برای سایر بازه‌ها هستند تا ارتباط بین بازه‌های با پتانسیل ژئومورفیک بالا در حوضه گسترش یابد.
Rivers have a complicated and various condition in the diverse environment, and various science such as Hydrology, geomorphology, hydraulic, ecology and engineering have it been discussed. River geomorphology with studying of river process and landforms, examination of river landscape evolution, application of technology such as GIS, GPS and RS can be also play an important role in identifying of river channel character and behavior. To order that river have been examined precisely and damage to property and river engineering designed declined. Important questions that designed in this research are: how can a true understanding of river character and behavior? How do river adjustment to disturbance and flood? Do river geomorphic studies can use in river rehabilitation? Methodology that based on River Style framework at four stage is designed. Stage one of River Style framework assesses river character and behavior. This is completed within a nested hierarchical approach, which are catchments, subcatchment, landscape unit, reach and geomorphic units. River Styles are identified on the three key parameters: valley setting, geomorphic units and bed materials texture. Then river character and behavior during floods are identified and imposed boundary condition controls and flux boundary condition controls determined.Stage two of River Style framework capacity for adjustment, and relevant geoindicators for each degree of freedom for each river style are determined. Then river evolution interprets using with ergodic reason to assess whether irreversible geomorphic change has occurred and identify an appropriate reference condition. In the stage three of River Style framework, each reach is placed on pathways of degradation or recovery are made about the direction of changes. The geomorphic recovery potential of each reach is determined by assessing the connectivity of reaches and interpreting limiting factors and pressures. Then a map of high, moderate and low recovery potential reaches is produced.In the stage four River Style framework, using of previously compiled information and recovery potential, prioritization of management efforts are represented. Lavij rud catchment divided to four subcathment, Kiakola, Raiskola, Korchi and Tangeh. Landscape units of lavij rud based on relief factor designed to four units: high mountain, low mountain, low mountain with wide valley and foothill. Eight river style identified In the Lavij rud catchment. Four river styles steep headwater, gorge, confined with slump bank and confined with occasional pocket floodplain have been identified in the confined valley setting. Two river styles low sinuosity planform with discontinuous floodplain and bedrock controlled discontinuous floodplain have been found in the partly Steep headwater and gorge have a bedrock channel and steep gradient. Acts to flush sediments through a confined Valley. Ability for lateral adjustment is limited. Confined with slump bank river style has been observed in places that valley slope consist of weak and weathered bedrock (Shemshak formation). In the high stage flow significant volume of valley material input to river and transport. Confined with occasionalpocket floodplain river style, chute cut off causes pocket floodplain along the river course. In this style channel adjust near the floodplain during moderate and high flow. River in the partly confined valley from a side abuts valley margin and another side attached to discontinuous floodplain. Adjustments during floods significantly occur in concave bank and discontinuous floodplain. River styles that placed on laterally unconfined valley setting have capacity of lateral and vertical adjustment, because alluvial unconsolidated sediment in the bed and bank, steep gradient due to high energy. Of curse wood cover in channel margin can increase bank strength. Landscape unit, slope and width of river, width channel and litology determine imposed boundary condition controls in the lavij catchment. These factors also effects on water and sediment regime.In stage two, construct an evolutionary sequence for each river style in the catchment. These evolutionary sequences represent that cut-fill and confined with occasional pocket floodplain (Rais kola) river styles experienced irreversibly changes and other river styles experienced reversible changes. To select a reference reach for each river style, changes of river condition from expected condition are examined. Based on cut-fill, bedrock controlled with discontinuous floodplain and confined with occasional pocket floodplain river styles have moderate geomorphic condition. Confined with slump bank river style have poor geomorphic condition and other river styles also have good geomorphic condition.In the stage three, geomorphic river recovery potential examined. More steep headwaters have intact condition and gorges, low sinuosity planform with discontinuous floodplain and high energy with gravel bed river styles have high river recovery potential. Cut-fill, bedrock controlled with discontinuous floodplain and confined with occasional pocket floodplain river styles have moderate river recovery potential. Confined with slump bank river style have a low river recovery potential and their condition are degraded. conclusion and are designed. Results show that respectively 51, 27,22 percent of reaches in the lavij rud catchment have limit, moderate and significant capacity for adjustment. The river styles in this catchment also have respectively 65, 28 and 7 percent high, moderate and low river recovery potential. Management prioritization each river style proposed to notice river geomorphic condition and river recovery potential. Based on steep headwater that have near intact condition, conservation reach is proposed. For cut-fill, Confined with slump bank and confined with occasional pocket floodplain river styles that potentially treating off-site impacts, structure and asset are the second priority (strategic reaches). Reaches with high recovery potential are next strategy that proposed for other river style in the lavij rud catchment
River Style
River geomorphic unit
river adjust
River geomorphic condition
River geomorphic recovery
اسماعیلی، رضا
رضایی مقدم، محمد حسین، استاد راهنما
فاخری فرد، احمد، استادمشاور
روستایی، شهرام، استاد مشاور همکار
سیاه و سفید
نمایه‌سازی قبلی
