عنوان

بررسی هیدروژئولوژی و منشاء شوری آبخوان دشت شبستر

‭۱۹۱۵۴پ‬

per

بررسی هیدروژئولوژی و منشاء شوری آبخوان دشت شبستر

/صادق صابری مهر

: علوم طبیعی

، ‮‭۱۳۹۶‬

، میرزائی

چاپی

دکتری

زمین‌شناسی گرایش آبشناسی

‮‭۱۳۹۶/۱۱/۱۷‬

تبریز

دشت شبستر یکی از دشت‌صهای ساحلی کشور است که در استان آذربایجانشرقی و در شرق و شمالشرق دریاچه ارومیه واقع شده است .در چند سال اخیر بعلت برداشت بی رویه آب زیرزمینی از این دشت، تعداد زیادی از چاههای پمپاژ منطقه شور شده است .بعلت نزدیکی این سفره به دریاچه نمکی ارومیه این دریاچه مهمترین عامل شور کننده این آبخوان ساحلی متصور می‌صگردد .همچنین رسوبات رسی و نمکی که در قسمتهای انتهایی دشت واقع شده است مظنون مهم دیگری برای آلوده کردن دشت بحساب می‌صآید .از آنجاییکه جنس سنگ کف این آبخوان از رسوبات رسی و مارنی است بالاآمدگی آب شور عامل سومی است که بعنوان منبع آلاینده فرض میگردد .لاگ های حفاری که بین این سفره و ساحل دریاچه ارومیه حفاری شده نشان می‌صدهد که تا عمق ‮‭۷۰‬ متری جنس رسوبات از نوع نفوذناپذیر و عمدتا رسی، سیلتی و مارنی است و لذا بنظر میرسد که هرگونه پیوستگی هیدرولیکی بین این سفره و دریاچه ارومیه عملا وجود نداشته است .برای مطالعات دقیق‌صتر عملیات نمونه برداری آب با توزیع مناسب در تابستان سال ‮‭۱۳۹۳‬ از این آبخوان جهت پی بردن به منبع اصلی آلاینده این دشت انجام گردید .نسبت کلراید به بروماید و سدیم به کلراید نشان داد که منبع اصلی شورکننده آبخوان دشت شبستر آب دریاست .دریاچه ارومیه در زمان پلیو- پلیستوسن با ترکیبی نزدیک به آب دریا تا تبریز و صوفیان گسترش داشته است .لذا احتمالا آب دریاچه ارومیه که در قسمتهایی انتهایی دشت ذخیره شده بعلت مخروط افتهایی موضعی که در نتیجه چاههای پمپاژ دردشت ایجاد شده به سمت مرکز دشت و چاههای کشاورزی جریان می یابد .برای تعیین اختلاط آب دریا و آب شیرین ایندکس اختلاط آب دریا ‮‭(SMI)‬پیشنهاد شده است که این شاخص بر مبنای غلظت چهار یون کلر، سدیم، منیزیم و سولفات است ‮‭۳۶‬ .درصد از نمونه ها این دشت دارای ‮‭SMI‬بزرگتر از یک می باشند و بنظر میرسد که تحت تاثیر اختلاط آب دریاچه ارومیه قرار گرفته‌صاند .همچنین در این تحقیق از مدل ریاضی ‮‭GMS‬ جهت شبیه‌صسازی جریان آب‌صهای زیرزمینی و انتقال آلودگی) یون کلر (در آبخوان دشت شبستر استفاده شده است .پس از جمع‌صآوری اطلاعات مورد نیاز از قبیل اطلاعات زمین شناسی، هیدرولوژیکی، هیدروژئولوژیکی و نقشه‌صهای توپوگرافی ابتدا مدل سه بعدی هیدروژئولوژیکی دشت با استفاده از لاگ چاه‌صهای منطقه و اطلاعات ارتفاعی لایه سطحی دشت تهیه شد و سپس ‮‭GMS‬ برای شبیه‌صسازی جریان مورد استفاده قرار گرفت .پس از شبیه‌صسازی اولیه جریان، مدل با استفاده از سعی و خطا و روش تخمین پارامتر و اطلاعات تراز آب چاه‌صهای منطقه برای حالت پایدار کالیبره گردید .نتایج حاصل از کالیبراسیون نشان می‌صدهد که خطای میان تراز مشاهده شده و محاسبه شده با توجه به حد مجاز‮‭۲‬ متر در دامنه مطلوب می‌صباشد .همچنین تراز محاسبه شده توسط مدل نشان دهنده حرکت آب‌صهای زیرزمینی در جهت شیب غالب منطقه یعنی از شمال دشت به سمت جنوب است .درنهایت از کد عددی ‮‭MT۳DMS‬ که انتقال توده‌صای ذرات را شبیه‌صسازی می‌صکند برای تخمین مسیر حرکت جبهه آب شور و همچنین مبدأ آن استفاده شد

Shabestar plain aquifer is located in the northeast of the hyper saline Urmia Lake, northwest of Iran. There are two types of aquifer in the plain; unconfined aquifer which lies all over the plain and confined aquifer which only lie in the vicinity of the Lake. In recent years some of the agricultural wells are salinized by saline water due to unrestricted groundwater harvesting. Groundwater in confined aquifer in compare with above unconfined aquifer has good quality. The salty Urmia Lake is considered the most probable source for groundwater salinization. However, other sources involving halite dissolution which is exposed at the southern end of Shabestar Plain, upconing and evaporation from shallow water table are possible. The water samples based on their TDS (total dissolved solid) and chloride content is classified within the brackish group. Hydrogeological setting and boreholes log interpretation exhibit that the saltwater is the result of Urmia Lake water which is entrapped within the fine-grained matrix when the lake had its greatest extent. The ratios of Na/Cl, Br/Cl, (Ca+Mg)/SO4, Mg/Cl, (2Ca+Na)/Cl and Rittenhouse diagram preclude halite dissolution and confirms that the lake water with the composition of sea water is the main cause for the salinization. Furthermore, Li/Cl ratio indicating original briny-water somewhat affected by evaporation factor. However, the effect of evaporation is minor. In addition, for investigation of seawater mixing in the plain we used sea water mixing index (SWI). This index iterating some 36 percent of the samples were mixed by sea water. At the end, the GMS model have been developed to study the control of saltwater intrusion in the aquifer. Regarding, gradual saline intrusion has been occurred in the middle of the plain due to the over pumping of ground water supplies

صابری مهر، صادق

صابری مهر، صادق، استاد راهنما

ندیری، عطاالله، استاد مشاور

سیاه و سفید

نمایه‌سازی قبلی