عنوان

ارزیابی وضعیت پایداری منابع طبیعی و کشاورزی استان آذربایجان شرقی با استفاده از شاخص‌صهای مرکب

‭۱۷۷۷۹پ‬

per

ارزیابی وضعیت پایداری منابع طبیعی و کشاورزی استان آذربایجان شرقی با استفاده از شاخص‌صهای مرکب

/مرضیه منافی ملایوسفی

: کشاورزی

، ‮‭۱۳۹۶‬

، افشاری

چاپی

دکتری

اقتصاد کشاورزی

‮‭۱۳۹۶/۰۶/۱۹‬

تبریز

چکیده بکارگیری بی‌صرویه نهاده‌صهای تولید به منظور افزایش عملکرد طی دهه‌صهای اخیر و در نتیجه تخریب محیط زیست، اهمیت توجه به پایداری نظام‌صهای بهره‌صبرداری و استمرار تولید همراه با حفظ منابع طبیعی را دو چندان کرده است. از این رو کشاورزی پایدار به عنوان کارآمدترین راه حل از سوی متخصصان مد نظر قرار گرفته است .پایداری کشاورزی به دلیل پیچیدگی، یعنی ماهیت چند بعدی آن، اغلب با استفاده از شاخص‌صهای متعددی ارزیابی می‌صشود، که انجام مقایسه میان سیستم‌صهای تولیدی مختلف را دشوار می‌صسازد .در این مطالعه تلاش شده برای ارزیابی پایداری منابع طبیعی و کشاورزی شهرستان‌صهای استان آذربایجان شرقی از شاخص‌صهای مرکب استفاده شود .شاخص‌صهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به عنوان ابعاد تصمیم‌صگیری ارزیابی پایداری می‌صباشند و برای هر یک از این شاخص‌صها، تعدادی زیر شاخص در نظر گرفته شدند .داده‌صهای مورد نیاز از طریق مصاحبه با کارشناسان در قالب پرسش‌صنامه‌صهای آزمون انتخاب و تحلیل سلسله مراتب فازی) منابع اولیه (و مراجعه به سایر منابع اطلاعاتی نظیر سال‌صنامه‌صهای آماری، سیمای کشاورزی استان و شهرستان‌صها، سازمان جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و سازمان آب منطقه‌صای استان آذربایجان شرقی) منابع ثانویه (جمع‌صآوری شدند .برای وزن‌صدهی شاخص‌صها و ایجاد شاخص مرکب، روش‌صهای تحلیل مؤلفه‌صهای اصلی و آنتروپی شانون از روش‌صهای علمی، و فرایند تحلیل سلسله مراتب فازی و آزمون انتخاب از روش‌صهای هنجاری انتخاب شدصه‌صاند .سپس با استفاده از مدل برنامه‌صریزی توافقی شاخص‌صها با هم ادغام شده و میزان پایداری منابع طبیعی و کشاورزی شهرستان‌صهای استان آذربایجان شرقی تعیین گردید .نتایج مطالعه نشان داد که بعد زیست‌صمحیطی با وزن نسبی ‮‭۴۲۲/۰‬ بیشترین و بعد اجتماعی با وزن ‮‭۲۶۵۳/۰‬ کمترین تأثیر را در پایداری منابع طبیعی و کشاورزی دارد .در بعد اقتصادی، بهره‌صوری متوسط آب، عملکرد گندم، ضریب مکانیزاسیون و درصد بیمه کشاورزی در هر دو روش جزء مهم‌صترین شاخص‌صها بوده‌صصاند .شاخص بهداشت، درصد اشتغال کشاورزی، شاخص تعداد تعاونی و کارشناس کشاورزی شاخص‌صهای مهم بعد اجتماعی در هر دو روش می‌صباشند .همچنین در بعد زیست‌صمحیطی سطح تراز آب زیرزمینی، غلظت نیترات در آب‌صهای زیرزمینی، درصد مصرف آب غیرکشاورزی، درصد پوشش گیاهی و شاخص مصرف سموم شیمیایی دارای بیشترین میزان وزن در هر دو روش هستند .نتایج سنجش میزان پایداری منابع طبیعی و کشاورزی شهرستان‌صهای استان آذربایجان شرقی در روش‌صهای مختلف نشان می‌صدهد که در مجموع در وضعیت پایدار یا بسیار پایدار قرار دارند و تنها در حدود ‮‭۴۵‬ درصد شهرستان‌صهای استان در گروه ناپایدار و بسیار ناپایدار قرار گرفته‌صاند .با توجه به نتایج به دست آمده، جهت دستیابی به سطوح بالاتر پایداری منابع طبیعی و کشاورزی، توصیه می‌صشود درصد پوشش بیمه کشاورزی و توزیع بذور اصلاح شده افزایش یابد، تهیه الگوی کشت متناسب با شرایط منطقه انجام شده و سیستم‌صهای آبیاری کارآمد گسترش یابد .جهت ریشه‌صکن کردن بی‌صسوادی در مناطق روستایی، خدمات آموزشی به ویژه برای کشاورزان گسترش یابد و با حفاظت از پوشش گیاهی فعلی استان در جهت بهبود و توسعه آن اقدام شود .گسترش زمینه‌صهای اشتغال در مناطق روستایی به ویژه در صنایع وابسته به کشاورزی، نقش مهمی در جهت پایداری اجتماعی مناطق روستایی دارد .با توجه به بحران خشکسالی در منطقه، پایداری منابع آب از دغدغه‌صهای اصلی پایداری کشاورزی و منابع طبیعی استان محسوب می‌صشود و نیاز به توجه جدی مسئولین و دست اندرکاران دارد .

During recent decades, overuse of production inputs in order to improve yield and at result destruction of environment, is doubled the importance of sustainable agriculture and production continuity with conservation of natural resources. Thus, sustainable agriculture has been considered as the most effective solution for this matter by experts. Agricultural sustainability is most often evaluated using numerous indicators, because of its complex, multi-dimensional nature, which make difficult the comparisons among different production systems. In this article attempted to evaluate natural resources and agricultural sustainability using composite indicators in countries of East Azerbaijan Province. The economic, social and environmental indicators were considered as decision making dimensions and each of them included some sub-criteria. The required data and information have been collected from choice experiment and FAHP questionnaires (primary source) and other resources like the statistical yearbook of East Azerbaijan province, Agriculture Jihad organization and Regional Water organization of East Azerbaijan province (secondary source). The Principal components analysis and entropy method from positives techniques and fuzzy analytic hierarchy process and choice experiment from normatives techniques were selected to weighting the several indicators and make the composite indicator. Then the indicators were aggregated using the compromise programming model and the natural resources and agricultural sustainability in counties of East Azerbaijan province were evaluated. The results showed that environmental dimension with relative weight 0.422 and social dimension with relative weight 0.2653 had the highest and lowest impact on natural resources and agricultural sustainability, respectively. In economic dimension, average productivity of water, wheat yield, mechanization level and insurance percentage indicators are known the most important parameters in two techniques. In social dimension, health indicator, agricultural employment percentage, number of cooperatives and agricultural expert indicators are known the most important parameters in two techniques. Also in environmental dimension, the groundwater level, nitrate concentration in groundwater, non-agricultural water use, vegetation cover and Indicator of chemical Pesticides use, had the most relative weight in both techniques. The results of evaluating the natural resources and agricultural sustainability in counties of East Azerbaijan province showed that the most counties had the sustainable or very sustainable status and only the 45 percent of counties classified in unsustainable or very unsustainable group. Based on the results, in order to achieve higher levels of agricultural and natural resources sustainability, it is recommended to increase the distribution of improved seeds and the percentage of crop insurance, the cropping pattern would be prepared in accordance with the conditions of the area and the efficient irrigation systems should be developed. Educational services, especially for farmers, must be expanded to eradicate illiteracy in rural areas and with protection of current vegetation cover in the province, should be tried to improve and extend it. Extension of agriculture employment in rural areas, particularly in agro-based industries, has the important role in social sustainability in rural areas. Due to the drought crisis in the region, water resources sustainability is one of the main concerns of agriculture and natural resources sustainability in East Azerbaijan province and local authorities and planners should pay serious attention to this matter

منافی ملایوسفی، مرضیه

حیاتی، باب اله، استاد راهنما

پیش‌بهار، اسماعیل، استاد مشاور

سیاه و سفید

نمایه‌سازی قبلی