عنوان

پهنه‌بندی و بررسی تغییرات کیفیت آب‌های زیرزمینی دشت تبریز و ارزیابی آن با توجه به الگوی کشت

‭۱۶۸۸۷پ‬

per

پهنه‌بندی و بررسی تغییرات کیفیت آب‌های زیرزمینی دشت تبریز و ارزیابی آن با توجه به الگوی کشت

/مهدی قاسمی

: کشاورزی

، ‮‭۱۳۹۵‬

چاپی

کارشناسی ارشد

مهندسی کشاورزی- گرایش آبیاری و زهکشی

‮‭۱۳۹۵/۰۶/۱۶‬

تبریز

ابع آب زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک مهم‌ترین منابع آب مورد استفاده در کشاورزی و شرب به‌شمار می‌آیند در نتیجه اطلاع از وضعیت کیفیت آن جهت مدیریت صحیح منابع آب و برقراری تناسب بین کیفیت آب و نحوه استفاده از آن‌ها امری ضروری محسوب می‌شود .در این پژوهش از اطلاعات کیفی برداشت شده از ‮‭۹۴‬ حلقه چاه مشاهده‌ای دشت تبریز در سال‌های‮‭۹۳ - ۸۲‬استفاده شد و بر اساس آن تغییرات مکانی پارامترهای کیفی آب زیرزمینی دشت تبریز با دو روش ‮‭IDW‬ و ‮‭Kriging‬ مورد بررسی قرار گرفت و پهنه‌بندی کشاورزی بر اساس طبقه‌بندی ویلکوکس انجام شد و همچنین الگوی کشت منطقه نیز نسبت به کیفیت آب زیرزمینی منطقه ارزیابی و نقشه‌های آن تهیه گردید .نتایج حاصل از ارزیابی روش‌های درون‌یابی مورد استفاده در این پژوهش حاکی از آن بود که هر دو روش ‮‭IDW‬ و ‮‭Kriging‬ از دقت خوبی برای پهنه‌بندی پارامترهای ‮‭EC‬ و ‮‭SAR‬ برخوردارند اما روش کریجینگ برای پهنه‌بندی ‮‭EC‬ و روش وزن‌دهی معکوس فاصله برای پهنه‌بندی ‮‭SAR‬ مناسب‌تر است .مقایسه نقشه‌های پهنه‌بندی در دو سال ‮‭۸۲‬ و ‮‭۹۳‬ نشان‌دهنده افزایش تدریجی آلاینده‌ها و کاهش کیفیت آب زیرزمینی با رفتن به سمت غرب دشت تبریز می‌باشد به طوری که بیشترین مقدار پارامترهای کیفی در غرب دشت به دست آمد .در مورد هدایت الکتریکی حداکثر مقدار اندازه‌گیری شده مربوط به چاه تبریز ‮‭(mmhos/cm ۱۷۴۸۰ = EC)‬ می‌باشد .چاه‌های واقع در تبریز، مایان چرم‌شهر، لاهیجان، کردلر، خاصبان و ایلخچی جزء بحرانی‌ترین مناطق دشت هستند .در مورد نسبت جذب سدیم حداکثر میزان اندازه‌گیری شده مربوط به چاه مایان چرم‌شهر (=‮‭(۶/۳۲ SAR‬ می‌باشد و چاه‌های واقع در مناطق حسن‌آباد، قشلاق و مهدینلو جزء بحرانی‌ترین مناطق دشت محسوب می‌شوند .نتایج بررسی روند تغییرات پارامترهای کیفی بین سال‌های ‮‭۱۳۸۲‬ تا ‮‭۱۳۹۳‬ به صورت نمودار نشان داده شد که روند افزایشی پارامترهای کیفی به خوبی قابل مشاهده می‌باشد .شیب این روند افزایشی در دو سال ‮‭۱۳۸۵‬ و ‮‭۱۳۹۲‬ تندتر شده است .نتایج حاصل از بررسی کیفیت آب زیرزمینی بر اساس روش طبقه‌بندی ویلکوکس نشان داد که کیفیت آب زیرزمینی دشت تبریز روبه کاهش است به‌طوری که در سال ‮‭۹۳‬ بیش از نیمی از دشت در کلاس خیلی شور قرار دارند .نتایج بدست آمده از بررسی الگوی کشت نسبت به کیفیت آب زیرزمینی بیانگر این بود که مناطق غرب دشت تبریز به دلیل داشتن مقادیر بالای پارامترهای کیفی برای کشت محصولات انتخاب شده مناسب نمی‌باشد .بنابراین بهتر است گیاهان حساس در شرق دشت و گیاهان نسبتا مقاوم در مرکز و گیاهان مقاوم در غرب دشت کشت شوند .ضمنأ با توجه به میزان بالای کلر در آب زیرزمینی مناطق غربی دشت باید در این مناطق از به کار گیری سیستم‌های آبیاری که مستقیما آب را به روی برگ گیاه می‌ریزند اجتناب کرد و سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و آبیاری سطحی با دوره آبیاری کوتاه همراه با آبشویی مناسب را جایگزین روش‌های مورد استفاده نمود.با استفاده از این نقشه‌ها به راحتی می‌توان مکان‌های نامناسب از لحاظ کشاورزی را تشخیص داد و با به روز کردن اطلاعات، مدیریت بهتری را روی کیفیت آب منطقه اعمال کرد و در هر زمان از وضعیت کیفی آب زیرزمینی دشت مطلع شد

The Ground water resources are the most important water resources in arid and semi-arid areas for agricultural and drinking purposes. So, knowing the water quality status in order to manage water resources correctly and establishing proportion between water quality and use of it is an essential work. In the present study water quality data of 94 observation wells of Tabriz plain between 2003 and 2015 years were extracted and used. Based on these data spatial changes of water quality parameters were analyzed by using Kriging and IDW methods and agricultural zoning was done by Wilcox method. And also cropping pattern of the region was analyzed considering water quality and the maps were provided. The extracted results from the interpolation method revealed that both the Kriging and IDW methods had high accuracy for zoning the EC and SAR parameters but for EC zoning the Kriging method and for SAR zoning the inverse distance weighting (IDW) method were much suitable. Comparison of the zoning maps in 2003 and 2015 years showed gradual increment of pollutants and decrement of water quality by moving to the west of the plain whereas the high values for these parameters were obtained in the west of the plain. The biggest value measured for EC was for Tabriz well (EC= 17480 mho/cm) and the wells of Tabriz, Mayan Charmshahr, Lahijan, Kordlar, Khaseban and Ilkhchi were considered as the most critical. The biggest value for SAR was related to Charmshahr well (SAR= 32.6) and wells located in Hassan Abad, Gheshlagh and Mehdinlou were the most critical in the plain. The results of variation trend of quality parameters between 2003 to 2015 were presented as diagrams whereas the increment was clear. The tilt of the diagram in years of 2006 and 2014 was more steep. The water quality analysis by categorizing Wilcox method showed that the water quality in Tabriz plain was decreasing whereas in year 2015 in more than half of the plain was categorized as the very salty class. The results of cropping pattern analysis by water quality also showed that due to the high values of water quality parameters the selected crops were not suitable. So that the sensitive crops should be used in the east, partially resistant crops in the middle and the resistant crops should be used in the west. Also, due to the high value of the chlorine in the western part of the plain the irrigation systems which applied the straight water on plants should be avoided and surface irrigation with smaller irrigation period and considering proper leaching should be used. By use of the these maps the areas unsuitable for Agriculture would be recognized and by updating the information better management for the water quality could be provided and in each time the water quality data status could be available

قاسمی، مهدی

ناظمی، امیرحسین، استاد راهنما

دلیر حسن نیا، رضا، استاد مشاور

سیاه و سفید

نمایه‌سازی قبلی