تطابق یافتههای باستانشناختی و منابع تاریخی می تواند راهگشای بسیاری معماهای تاریخی باشد. منبر مشکول یک یافته جدید باستانشناختی است که در طی بررسیهای باستانشناختی شهرستان کوثر، استان اردبیل شناسایی گردید. این منبر میتواند باب جدیدی در مطالعات هنر، تاریخ و جامعه شناسی تاریخی دوران سلاجقه باز کند. در متن کتیبههای منبر ابراهیم نام حاکمی که دوام دولت او آرزو شده است، منابع در مورد نام ابراهیم که دوام دولت او در کتیبه ی منبر آرزو شده مسکوتاند؛ فقط نام پدر احمد یل، موسس سلسله احمد یلیان، ابراهیم است که از لحاظ تاریخی با یکدیگر مطابق نیستند. دومین یافته باستان شناختی کتیبه گنبد سرخ مراغه است، در این کتیبه قوام آذربایجان در تاریخ ۵۴۳ ه.ق، ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعد معرفی می شود منابع تاریخی دوره زمانی مورد بحث، حاکی از وجود دو اتابک در منطقه آذربایجان می باشد و هیچ یک از نام اتابکان در منابع تاریخی با دو منبع باستان شناختی مذکور مطابقت ندارند. مقاله حاضر سعی دارد با نگاهی باستانشناسانه و مطالعه تطبیقی منابع مکتوب و دادههای حاصل از بررسی باستان شناسی به درک تاریخ و جامعه آذربایجان در دوره اتابکان بپردازد.
حمید خانعلی
مطالعه اوضاع تاریخی و اجتماعی آذربایجان در تاریخ ۱۴۵ ه.ق با تکیه بر تطابق یافتههای باستانشناسی و منابع مکتوب تاریخی