علاوه بر کتب تاریخی، اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عصر سلجوقی در لابلای متون ادبی نیز قابل تحقیق و بررسی است. شاعران عصر سلجوقی را می توان به دو گروه شاعران مداح و شاعران منتقد تقسیم نمود ناصرخسرو در این میان موقعیتی خاص دارد و وضعیت فکری، سیاسی و فرهنگی عصر سلجوقی را با زبانی صریحی با نگرش اعتقادی خاص خود بی باکانه به نقد می کشد خراسان را در این عصر در اشغال شیطان می داند و امیران را اهل فساد و غارت و فقیهانش را اهل می و رشوه ستادن او به نقد فرهنگ حاکم بر مردم آن روز می پردازد، و جهل و فساد را دو آفت بزرگ این عصر برمی شمارد. از این که ایرانیان آزاده در مقابل ترکان، که تا پیش از این در خراسان خوار بودند کرنش می کنند شکوه می نماید ناصرخسرو به دینداری خراسانیان ؛ بخصوص خطیبان، زاهدان و فقیهان نیز انتقاداتی صریح دارد. در این پژوهش ضمن تبیین دیدگاه وی نسبت به طبقات مختلف سیاسی و اجتماعی جامعه، نظرات وی با دادههای تاریخی در این زمینه مقایسه می شود.
زهرا پارساپور، زهرا حیاتی
بازتاب اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خراسان عهد سلجوقی در دیوان ناصرخسرو